W miar� jak �wiadczenia te z dobrowolnych sta- wa�y si� przymusowymi, nabiera�y charakteru renty feu- dalnej...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Procesowi feudalizacji torowa�a drog� na pewno si�a; bez kt�rej nie da�oby si� utrwali� przymusu poza- ekonomicznego, tworzenie za� zr�b�w wczesnego feuda- lizmu by�o mo�liwe wtedy, gdy w�dz plemienny, czy in- ny mo�ny, potrafi� sobie zorganizowa� w�asn� dru�yn�. Dru�yna bowiem by�a czynnikiem, kt�ry przy�pieszy�, czy wr�cz umo�liwi� � na bazie nadwy�ek produkcyj- nych � przej�cie od demokracji wojennej do feudalizmu. 6. Rozw�j pa�stewek plemiennych Nie wiemy nawet w przybli�eniu, ile pa�stewek ple- miennych mog�o istnie� na naszych ziemiach. Po wi�k- szo�ci z nich nie ocala�y nawet nazwy. Pr�ba odtworze- nia tzw. terytori�w plemiennych na podstawie systemu wa�niejszych grod�w Polski wczesnofeudalnej, zw�aszcza kasztela�skich (S. Arnold), spotka�a si� z ostr� krytyk� (K. Buczek). Zdani wi�c na u�amkowe obce �r�d�a pisa- ne, wiemy o niekt�rych zaledwie przedteudalnych orga- nizacjach politycznych, istniej�cych d�u�ej lub kr�cej na interesuj�cym nas terytorium. Najstarsze informacje z tego zakresu s� zreszt� stosunkowo p�ne, bo pochodz� dopiero z oko�o po�owy IX w. Zawiera je tzw. Geograf bawarski, tj. opis czy raczej rejestr plemion i grod�w znajduj�cych si� na p�noc od Dunaju. Sk�ada si� on 103 wla�uwie z dwu zapisek uj�tych w ca�o�� pod wsp�lnym tytu�em w jednym z r�kopis�w przechowanych w Ba- warii, kt�ry powsta� na terytorium monarchii Frank�w tu� przed jej rozpadem na mocy traktatu w Verdun (843 r.). Czy opis ten sporz�dzono dla cel�w informacji handlowej, czy polityczno-wojskowej, czy te� czysto po- znawczej, rozstrzygn�� dzi� trudno. Mia� najwyra�niej za podstaw� wiadomo�ci bardzo r�ne, o czym �wiadcz� zaskakuj�co rozbie�ne liczby grod�w przypisywanych po- szczeg�lnym plemionom czy zwi�zkom plemiennym. Wi- docznie informatorzy raz pod poj�cie grodu podci�gali znamienitsze obronne obiekty, a innym razem starali si� uchwyci� globaln� liczb� osad na danym terytorium, oczywi�cie w przybli�eniu, na co wskazuj� okr�g�e z re- gu�y liczby. W sumie wiadomo�ci o grodach nie budz� zaufania, co do nazw plemiennych za� zas�uguj� w pe�ni na uwag�. Spo�r�d 13 plemion w pierwszej cz�ci opisu �adne nie wi��e si� z Polsk�, spo�r�d za� 43 plemion czy lud�w cz�ci drugiej 9 da si� na pewno lub z du�ym prawdopodobie�stwem zwi�za� z Polsk�. S� to: Wolinia- nie (Wielu�czanie) i Pyrzyczanie na Pomorzu Zachodnim, Sl^�anie, Dziedoszanie, Opolanie i Gol�yce na �l�sku, dalej Wi�lanie i L�dzice, a wreszcie przypuszczalna Go- ' planie (Glopeani) na Kujawach. Niekt�rzy badacza wi�� , nadto z Polsk� plemiona: Besunzane i Yerizane, ale loka- ' lizacja ich nastr�cza wiele trudno�ci. Dokument cesarza Henryka IV z 1086 r., zatwierdzaj�cy na podstawie znacz- nie wcze�niejszego �r�d�a (X w.) stan posiadania po��czo- nych biskupstw praskiego i morawskiego, wymienia obok wielu plemion czeskich r�wnie� 4 plemiona �l�skie, a mianowicie: �l�an, Dziadoszan, Trzebowian i Bobrzan. Mimo zastrze�e� formalnych, jakie budzi ten dokument, przyjmujemy ze� do rejestru plemion polskich niezna- nych sk�din�d Trzebowian i Bobrzan. Lokalizacja pierw- szych nastr�cza trudno�ci; na og� przyjmuje si� ostatnio, �e g��wnym ich grodem mog�a by� Legnica. Siedziby Bobrzan rozci�ga�yby si� natomiast wzd�u� rzeki B�br, lewego dop�ywu Odry. Uderzaj�co ma�a jest liczba plemion na wielkim ob- szarze Polski poza �l�skiem i Pomorzem Zachodnim- Czy zabrak�o Geografowi bawarskiemu odno�nych informacji, czy mo�e mniejsze organizmy plemienne zosta�y tu ju� w�wczas wyparte przez wi�ksze zwi�zki plemion? Ta ostatnia okoliczno�� dotyczy zw�aszcza � jak si� wy- daje � poludniowopolskich Wi�lan. Nie znamy te� z na- zwy ani jednego plemienia z terenu Wielkopolski. Zwi�- zana najpierw z t� dzielnic� nazwa Polska (PoZon�a) po- jawia si� stosunkowo p�no i ju� za Chrobrego oznacza ca�e jego pa�stwo. W�tpliwe wi�c, czy w og�le by�a nazw� plemienn�. Natomiast wsp�czesny Mieszkowi I kronikarz saski Widukind z Korbei napisa�, �e Mieszko panuje nad ludem zwanym Licikawiki. To samo zdaje si� po�wiadcza� w po�owie X w. cesarz bizanty�ski Kon- stanty Porfirogeneta, kt�ry w dziele O zarz�dzaniu ce- sarstwem wspomnia� jakich� pogan znad Wis�y zwanych Dicyke czy mo�e raczej Licyke. Pr�bowano ich ��czy� z L�dzianami i lokalizowa� w Wielkopolsce. Dzi� nato- miast przyjmuje si� pogl�d (H. �owmia�ski), �e Licika- wiki i Licyke byliby to Listkowice (Leszkowice), potom- kowie Leszka, kt�ry by� dziadem Mieszka I. W takim uj�ciu r�wnie� ta nazwa nie by�aby pochodzenia ple- miennego. Rych�o zreszt� zosta�a wyparta przez nazw� Polska. Plemi� czy zwi�zek ponadplemienny L�dzic�w lokalizujemy dzi� we wschodniej cz�ci naszych ziem w rejonie Sandomierza i Lublina (H. �owmia�ski). Mniej prawdopodobna jest ich lokalizacja na pograniczu mi�dzy Polsk� a Rusi�, w dawnych ziemiach przemyskiej i sa- nockiej (T. Lehr-Sp�awi�ski). Tak jak �r�d�oslowem na- zwy Polan by�o pole, tak nazw� L�daic�w wyprowadzamy od rzeczownika pospolitego t�da, oznaczaj�cego grunt uprawny. Tak jak od Polan urobiono nazw� naszych przodk�w na zachodzie, tak od L�dzic�w � na wscho- dzie (litewskie Lenkas, ruskie Lach, w�giersko Lengyel). �wiadczy to o roli, jak� musieli L�dzice odgrywa� w do- bie formowania si� naszego pa�stwa, ale tak�e o zasad- no�ci ich wschodniej lokalizacji. Warto doda�, �e wspo- mniany ju� Konstanty Porfirogeneta napisa� o Lendza- nenoi, �e wraz ze wschodnios�owia�skimi Krywiczanami uiszczali danin� na rzecz Rus�w. Nie znamy wreszcie ani jednego plemienia z terenu 104 105 Mazowsza, chocia� przypuszcza� mo�na, �e nazwa krainy historycznej urobiona zosta�a od nazwy plemiennej Ma- zowszan, tak jak nazwa �l�sk od Sle�an. Zanim Mieszko I zjednoczy� pod swoj� w�adz� wi�k- szo�� czy ca�o�� ziem polskich, wykszta�ci�y si� na nich przynajmniej dwa silniejsze o�rodki pa�stwowe, o struk- turze przypuszczalnie ju� cz�ciowo feudalnej. By�o to pa�stwo Wi�lan na po�udniu i pa�stwo Polan na p�nocy. 7