Wojna toczy�a si� latami, a my zgubili�my drog�...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Wiedzia�em, �e to k�amstwo. Jakie mia�o znaczenie, �e b�d� wi�cej k�ama�? Yoss rozumia�a jedynie, �e Abberkam by� mocno wzburzony i przypuszczalnie troch� szalony, a ona pope�ni�a b��d, prowokuj�c go. Oboje byli starzy, pokonani, oboje stracili dziecko. Dlaczego chcia�a wyrz�dzi� mu krzywd�? Na moment po�o�y�a d�o� na jego d�oni i po chwili milczenia wzi�a tac�. Kiedy zmywa�a naczynia w pomywalni, Abberkam zawo�a�: - Przyjd� tu, prosz�! - Nigdy wcze�niej tego nie robi�, wi�c Yoss pobieg�a do pokoju. - Kim by�a�? - spyta�. Wpatrywa�a si� w niego, nic nie pojmuj�c. - Zanim tu przyjecha�a� - wyja�ni� niecierpliwie. - Z plantacji wyjecha�am do szko�y pedagogicznej - powiedzia�a. - Mieszka�am w mie�cie, uczy�am fizyki. Nadzorowa�am nauczanie nauk �cis�ych w szko�ach. Wychowywa�am c�rk�. - Jak ci na imi�? - Yoss. Pochodz� z plemienia Seddewi, z Banni. Abberkam skin�� g�ow�, a Yoss wr�ci�a po chwili do pomywalni. Nie wiedzia� nawet, jak mam na imi�, pomy�la�a. Yoss codziennie zmusza�a Abberkama, by wsta�, przeszed� si� par� krok�w i usiad� na krze�le. By� pos�uszny, ale te �wiczenia m�czy�y go. Pewnego popo�udnia sk�oni�a go do ca�kiem sporego spaceru, a kiedy wr�ci� do ��ka, natychmiast zamkn�� oczy. Yoss wesz�a po chybotliwych schodach do pokoju z zachodnim oknem i siedzia�a tam d�ugo w doskona�ym spokoju. Kaza�a mu usi�� na krze�le, podczas gdy szykowa�a dla nich obiad. Zacz�a m�wi�, chc�c go rozweseli�, ale Abberkam siedzia� w pos�pnym nastroju, a Yoss wyrzuca�a sobie, �e poprzedniego dnia wytr�ci�a go z r�wnowagi. Czy� nie po to oboje tu przybyli, by wszystko zostawi� za sob�, zar�wno b��dy i pora�ki, jak i mi�o�ci i zwyci�stwa? Opowiedzia�a mu o Wadzie i Eyidzie, gwia�dzistych kochankach, kt�rzy w�a�nie tego popo�udnia le�eli w jej ��ku. - Dawniej, kiedy przychodzili, nie mia�am dok�d p�j�� - powiedzia�a. - W takie dni jak ten by�oby to do�� uci��liwe. Musia�abym chodzi� po sklepach we wsi. Musz� przyzna�, �e tak jest lepiej. Lubi� ten dom. Abberkam tylko chrz�kn��, ale Yoss czu�a, �e s�ucha z nat�eniem, jak gdyby pr�bowa� j� zrozumie� niczym cudzoziemiec, kt�ry nie zna j�zyka. - Ten dom nic ci� nie obchodzi, prawda? - spyta�a ze �miechem, podaj�c zup�. - Przynajmniej jeste� szczery. Oto udaj� �wi�t�, tworz� dusz�, a przecie� lubi� rzeczy, przywi�zuj� si� do nich, uwielbiam je. - Usiad�a przy ogniu, by zje�� zup�. - Na pi�trze jest pi�kny pok�j - powiedzia�a. - Ten od frontu, naro�ny, z oknem na zach�d. Co� dobrego wydarzy�o si� w tym pokoju. Lubi� wygl�da� stamt�d na mokrad�a. Kiedy zacz�a zbiera� si� do odej�cia, Abberkam zapyta�: - Czy ich ju� nie b�dzie? - Jelonk�w? O, tak, kiedy wr�c� do domu, b�d� znowu ze swymi nienawistnymi rodzinami. Przypuszczam, �e gdyby zamieszkali razem, staliby si� r�wnie nienawistni. S� tacy g�upiutcy, ale co mog� na to poradzi�? Ta wie� to za�cianek, a oni s� bardzo biedni. A jednak kurczowo trzymaj� si� mi�o�ci, jakby wiedzieli... �e to jest ich prawda... - Trzymaj si� jedynej szlachetnej rzeczy - powiedzia� Abberkam, a Yoss pozna�a cytat. - Czy chcesz, �ebym ci poczyta�a? - spyta�a. - Mam "Arkamye". Mog�abym przynie��. Potrz�sn�� g�ow�, a jego twarz rozja�ni� nagle szeroki u�miech. - Nie ma potrzeby - powiedzia�. - Znam t� ksi�g�. - Ca��? Skin�� g�ow�. - Zamierza�am si� jej nauczy�, przynajmniej cz�ci, kiedy tu przyjecha�am - wyzna�a boja�liwie Yoss. - Jednak nigdy tego nie zrobi�am. Jako� nie ma czasu. Czy nauczy�e� si� "Arkamye" w�a�nie tutaj? - Nauczy�em si� jej dawno temu, w wi�zieniu w Gebba City - odpar�. - Mia�em tam mn�stwo czasu... Ostatnio le�� tu sobie i recytuj� "Arkamye". - Spojrza� na Yoss, a u�miech nie znika� z jego ust. - Ta ksi�ga dotrzymuje mi towarzystwa pod twoj� nieobecno��. Yoss oniemia�a. - Twoja obecno�� jest dla mnie s�odka - powiedzia� Abberkam. Yoss otuli�a si� szalem i wybieg�a z domu, ledwo si� po�egnawszy. W drodze powrotnej do domu towarzyszy� jej r�j pomieszanych, sprzecznych my�li. Jakim potworem by� ten cz�owiek! Flirtowa� z ni�, to nie ulega�o w�tpliwo�ci. Raczej chcia� j� zaci�gn�� do ��ka, na kt�rym le�a�, rozwalony niczym wielki w�, z tym swoim �wiszcz�cym oddechem i siwymi w�osami! Ten �agodny, g��boki g�os, ten u�miech; wiedzia�, jak pos�u�y� si� tym u�miechem, jak sprawi�, by sta� si� nieodparty. Wiedzia�, jak zabra� si� do kobiety; je�li opowie�ci by�y prawdziwe, zabiera� si� ju� do tysi�cy, omotywa� je, wchodzi�, wychodzi�, prosz�, zostawiam troch� nasienia, �eby� mia�a pami�tk� po swoim wodzu, na razie, ma�a. Bo�e! Dlaczego wi�c wbi�a sobie do g�owy, �eby opowiada� Abberkamowi o Eyidzie i Wadzie, kt�rzy baraszkowali w jej ��ku? G�upia kobieto, m�wi�a do siebie, krocz�c w silnym wschodnim wietrze, kt�ry siek� szarzej�ce trzciny. G�upia, g�upia, stara, stara kobieto. Gubu wyszed� jej na spotkanie. Ta�czy� i bi� mi�kkimi �apkami po nogach i d�oniach Yoss, wymachuj�c kr�tkim, zako�czonym w�ze�kiem ogonem w czarne c�tki. Wychodz�c z domu specjalnie nie zamkn�a drzwi na klucz, �eby kot m�g� sobie z nimi poradzi�. Teraz by�y otwarte na o�cie�. Po ca�ym pokoju fruwa�y pi�ra jakiego� ma�ego ptaka, a na dywaniku przed kominkiem spostrzeg�a �lady krwi i resztk� wn�trzno�ci. - Ty potworze - skarci�a Gubu. - Morduj poza domem! - Kot odta�czy� taniec wojenny i miaukn��. Przez ca�� noc spa� wtulony w jej plecy; pos�usznie wstawa�, przest�powa� Yoss i zwija� si� w k��bek po drugiej stronie, ilekro� przewraca�a si� na drugi bok. Przekr�ca�a si� cz�sto, wyobra�aj�c sobie ci�ar i �ar pot�nego cia�a, ci�ar d�oni na swoich piersiach i usta, kt�re wysysa�y z jej sutk�w �ycie