Jeden z list�w pochodzi z Kraju Nadmorskiego s�siaduj�cego z Elamem i podaje wiadomo�ci o jednym z wrog�w Asyrii, imieniem Nabu-bel-szu-mate...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Autor listu jest wiernym stronnikiem Assurbanipala; oto kilka wyj�tk�w: �Przez liczne dowody swojej �askawo�ci, jak� od dawna kr�l okazywa� mnie, kt�ry jestem zdech�ym psem, synem niczyim, kr�l, m�j pan, przywr�ci� mi �ycie.,. C� mog� uczyni� dla kr�la poza tym, �e modl� si� do wielkich bog�w nieba i ziemi, aby strzegli jego �ywota?... Kr�l, pan m�j, sprawi�, �e si�gn��em nieba"... Wspomina dalej, �e ka�e ludno�ci Kraju Nadmorskiego zaprzysi�c wierno�� kr�lowi, i ko�czy wiadomo�ci� o buntach w Elamie, kt�re sprzyjaj� post�pom armii asyryjskiej. Tajne przygo- 133 Rozdzia� drugi towanie tej kampanii zawdzi�cza�a Asyria niew�tpliwie swojemu z�otu: bunty, zdrady mno�� si� i dziel� kraj ku po�ytkowi naje�d�cy. Gdy wybi�a godzina zdobycia miasta, Assurbanipal zajmuje pa�ac kr�lewski, siedlisko rozkoszy; zabiera nagromadzone tam przez kr�l�w Elamu od niepami�tnych czas�w skafby, sprz�ty, nawet z �azienek; zabiera ze sta jen konie i mu�y, kt�re mia�y z�ote w�dzid�a; nie przytaczam tutaj d�ugiej listy, przypominaj�cej spis �up�w, jakie zabra� Sargon z miasta Musasir. Ale przyjrzyjmy si� bilansowi zniszczenia: �Zburzy�em pi�trow� wie�� wi�tyni w Suzie, zbudowan� z emaliowanych cegie�; zburzy�em jej szczyty w kszta�cie rog�w, zrobione z l�ni�cego br�zu. Boga Szuszinak, wy roczne b�stwo' Elamit�w, kt�re przemieszkuje w ukryciu i kt�rego dzia�a� nikt jeszcze nigdy nie widzia�, a tak�e pomniejszych bog�w i boginie oraz ich bogactwa uprowadzi�em do Asyrii. Trzydzie�ci dwa pos�gi r�nych kr�l�w, pos�gi z�ote, srebrne, br�zowe i marmurowe, a tak�e kolosy, stra�nik�w �wi�tyni, byki ustawiane przy drzwiach, wszystko to zabra�em. Zburzy�em doszcz�tnie przybytki Elamu, rozp�dzi�em ich b�stwa na cztery wiatry. Do �wi�tych gaj�w, do kt�rych nikt nie mia� wst�pu, gdzie nigdy nie posta�a noga cudzoziemca, wtargn�li moi �o�nierze, poznali ich tajniki i spalili je. Grobowce ich kr�l�w, od najdawniejszych do najnowszych, kr�l�w, kt�rzy nie bali si� Aszszur i Isztar, moich pan�w, i kt�rzy wyszydzali kr�l�w moich ojc�w, grobowce te zburzy�em, spustoszy�em i wystawi�em na dzia�anie s�o�ca; ko�ci kr�l�w zabra�em do Asyrii, pozbawiaj�c na zawsze ich cienie spoczynku i pogrzebowych ofiar z �ywno�ci i wody." Ca�� rodzin� kr�lewsk� i wa�ne osobisto�ci uprowadzono do niewoli; pustoszenie Elamu trwa�o przesz�o miesi�c, a na jego gruzach Assurbanipal kaza� zasia� chwasty i rozsypa� s�l. Nie s�ycha� ju� by�o radosnego zgie�ku, weso�ych okrzyk�w ludno�ci, tupotania trzody. Zamieszka�y tam dzikie os�y, gazele i wszelka zwierzyna z r�wnin. Jednocze�nie Assurbanipal odzyska� pos�g bogini Nana, kt�ry 1635 lat pozostawa� w Elamie, ,,miejscu dla niej nieprzystojnym", i kt�ry oczekiwa� ,,zapowiedzianego przez ni� przybycia Ass.uirbanipala", oznajmi�a bowiem, �e kr�l �wyprowadzi j� z tego n�dznego Elamu i zawiedzie do �wi�tyni Eanna". Z kolei zazna�o wygnania pot�ne b�stwo miasta Suzy; kr�l zada� mu gwa�t, ale w spos�b nie pozbawiony uszanowania. Assurbanipal �uj�� je za r�k�", aby zaprosi� je do udania si� drog�; da� mu za siedzib� miasto Uruk. Co do je�c�w, najcenniejszych spo�r�d nich przeznaczono dla rozmaitych bog�w; �o�nierzy wcielono do armii asyryjskiej; reszt�, �jak owce", rozdzielono pomi�dzy �wi�tynie, urz�dnik�w i szlachetnie urodzonych. Tak wygl�da�a wyprawa na Elam, kt�ra przez swoj� srogo�� niewiele 134 Kr�l i pa�stwo mia�a r�wnych sobie w dziejach �wiata; gwa�cenie �wi�ty� by�o rzecz� zwyk��, natomiast niecz�sta by�a profanacja grob�w kr�lewskich; Assur-banipal m�g� czu� si� spokojny, �e na zawsze zniszczy� znienawidzonego wroga. MARYNARKA WOJENNA Wiemy sporo o marynarce wojennej, gdy� przedstawiano j� niejednokrotnie; statki, poruszane wios�ami jak galery, mog�y by� opatrzone �aglem, ale najwa�niejszym �r�d�em energii by�o dla nich wios�o. Ich osobliwo�ci� by�a sto�kowata ostroga o do�� grubej podstawie, stykaj�ca si� z powierzchni� wody; atakowano ni� statki niepnzyjacielkie. �4 Wio�larzy chroni�o drewniane opierzenie statku, tak �e byli oni niewidoczni. Pr�cz tego, jak praktykowano i w p�niejszych czasach, �o�nierze, kt�rych na tych statkach przewo�ono, umieszczali swoje okr�g�e tarcze na opierzeniu, umacniaj�c je tym sposobem. Wypraw� morsk� opisa� z wielkim upodobaniem Sanherib. Postanowi� on dosi�gn�� mieszka�c�w wybrze�y Elamu, kt�rzy uwa�ali si� za bezpiecznych od jego cios�w; w tym celu kaza� zbudowa� flot� Fenicjanom, kt�rzy mu podlegali; ow� flot�, budowan� dla po�piechu jednocze�nie na Eufracie i Tygrysie, skoncentrowa� w jednym punkcie, w okresie gdy wody nie nadawa�y si� do nawigacji dla niekt�rych z jej statk�w, tote� dokonano jej w ten spos�b, �e wci�gni�to je na brzeg i przetoczono na palach. Jakakolwiek by�a ilo�� u�ytych do tego robotnik�w, musia�y to by� statki o niewielkim tona�u. Zreszt�, mimo napuszonego stylu napis�w, mo�na przypuszcza�, �e wyprawa ta przynios�a niewielkie korzy�ci. Rozdzia� trzeci MY�L MEZOPOTAMSKA POJ�CIE OG�LNE T� cz�� ksi��ki nale�y uwa�a� za najbardziej znamienn� z trzech, jakie si� na jej ca�o�� sk�adaj�