Trzy lata up�yn�y mi, jako jeden dzie� w tym domu, z kt�rym ja i on ze mn� po��czy� si� w�z�ami jakiego� na�ogowego przywi�zania; nic pokochano mnie mo�e, ale mnie znoszono i...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Tu pozna�em lepiej to co si� nazywa �wiatem i co dzi� przedstawia stary �w polski �wiat szlachecki. �cisn�o mi si� serce na widok ludzi w g��bi poczciwych i dobrych, ale dziwnie lekkich i nieumiej�cyeh ani my�le�, ani pracowa� dla przysz�o�ci. Wszyscy ch�tnie narzekali - nikt nic nie czyni�, umieli bole� a nie my�leli nawet o ratunku na sw� chorob�, durzyli si� zabaw� i ka�dy zdawa� si� tylko troszczy� o to, by sam do ko�ca jakkolwiek �ycie dop�dzi�. Wielkie obowi�zki i cnoty, do kt�rych my wi�cej od innych jeste�my przymuszeni po�o�eniem naszem, wszystkim zdawa�y si� konieczne dla drugich, niepotrzebne dla siebie. Czasem w salonie dotkni�to tego przedmiotu, wyzwano i mnie, a chocia� jak mog�em naj�agodniej wypowiada�em my�l moj�, jeszczem si� im za surowym wydawa�. Lucya na�wczas patrza�a na mnie tak, �em w jej duszy czyta�, i� si� ze mn� zgadza�a. Nie b�d� wam opisywa� tych lat kilku �ycia jednostajnego... przychodz� do tej bole�ci, kt�ra mnie na wieki w czarn� sukni� oblok�a, do prze�omu w �yciu mojem, kt�rym podoba�o si� Bogu dotkn�� mnie, aby od �wiata oderwa�. By�em w Waliborowie, gdy cholera wybuchn�a naprz�d w okolicy, p�niej w samem miasteczku. Strach powsta� nadzwyczajny, a sama hrabina posuwa�a go do �mieszno�ci prawie. Pa�ac opasany zosta� kwarantann�, a ja com by� zmuszony codziennie je�dzi� do chorych, musia�em si� podda� oczyszczaniu najdziwaczniejszemu, i ledwiem mia� pozwolenie z daleka od pani znajdowa� si� w salonie. Pozwo�ono zewsz�d lekarstwa, antidota, zapachy i w najokropniejszej trwodze hrabina, pani Voyou, kt�ra to uczucie podziela�a, ca�y dw�r, oczekiwali ko�ca tej kl�ski sro��cej si� coraz gwa�towniej. Choroba wybuch�a naprz�d z wielk� si�� po wioskach, potem w samej mie�cinie po�o�onej nad stawem i zasianej �ydowstwem. Dnia ani nocy nie mia�em wolnej, ale dosy� szcz�liwie udawa�o mi si� przychodzi� w pomoc chorym �rodkami najprostszemi, byle pr�dko. Wyrobi�em sobie to przekonanie, �e tu nie chodzi o specyfik �aden, kt�rego zreszt� nie ma, ale o zyskanie czasu, po kt�rego up�ywie nic nie jest w stanie dezorganizacyi zapobiedz. Godzina takiej kary Bo�ej dla cz�owieka, co jest do �mierci przygotowany, przytomny i patrze� mo�e na ni� okiem postrzegacza, stanowi obraz wielki i majestatyczny. Dotkni�ci plag� wszyscy s� lepsi, pokora wst�puje w serca, uczucie nico�ci przenika cz�owieka, dusza jego podnosi si�, �wiat maleje. Wiem to, �e nigdy ludzie moralnie pi�kniej mi si� nie wydali, jak w�r�d tej kl�ski, kt�ra ich podnosi�a nad ziemsk� pospolit� trosk�: ko�cio�y by�y pe�ne, mi�osierdzie czynne, rozpacz nawet cicha, a cho� egoizm i tu szpeci� widok, by�o i po�wi�ce� wiele, kt�re za� p�aci�y sowicie. U ludu fatalizm przemaga� wsz�dzie i przekona� si� by�o �atwo, jak on dot�d ma�o w gruncie chrze�cija�ski. Moje obowi�zki nie dawa�y mi spocz��, jako lekarz winienem by� nie schodzi� z placu do ostatka. Choroba ekonomowej w drugiej wsi za stawem wyp�dzi�a mnie noc� dla ratunku, od godziny krz�tali�my si� przy niej bezskutecznie, gdy kozak dworski przylecia� zdyszany daj�c mi wiedzie�, �e kt� we dworze zachorowa�, a hrabina rozkazywa�a mi natychmiast powraca�. Znaj�c jej boja�liwo��, �atwom poj�� jaki j� przestrach paniczny ogarn�� musia�, zostawi�em wi�c cyrulikowi przepisy, a sam po�pieszy�em nazad do pa�acu. Zasta�em tu niewyra�ony pop�och, wszystko co �y�o na nogach, Hrabin� w kaplicy, kwarantann�, drug� na dziedzi�cu oddzielaj�c� cz�� budowli, pokoje o�wiecone i trzech ludzi na koniach po innych lekarzy. Zas�ab�a by�a pani Voyou, oko�o kt�rej dot�d niemka tylko chodzi�a i s�u��ca, gdy� hrabina sama i jej c�rka cofn�y si� z Lucy� do przeciwleg�ego skrzyd�a pa�acowego. Gdym nadjecha� symptomata cholery by�y ju� rozwini�te a �rodki u�yte nie pomaga�y � przyczyn� choroby by� og�rek, kt�ry francuzka upar�a si� zje�� przy obiedzie. Zdawa�o mi si�, �em tu przy chorej powinien by� znale�� Lucy� i by�aby przy niej, gdyby nie zakaz hrabinej, kt�ra natychmiast ze swoim dworem oddzieli�a si� ca�kowicie