~...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

acina byla j�zykiem administracji na W�grzech i we wschodnich prowincjach imperium Habsburg�w a� do roku y84, kiedy to zast�pil j� niemiecki. Poniewa� za�, podobnie jak w wi�kszo�ci kraj�w Europy, j�zyk stanowil bardziej wska�nik pozycji spo�ecznej ni� narodowo�ci, tak�e w�gierska szlachta wolala m�wi� po lacinie. Dopiero w latach osiemdziesi�tych, gdy J�zef II usilowal wprowadzi� na W�grzech niemiecki jako j�zyk urz�dowy, tamtejsza szlachta zacz�a przejawia� wi�ksze zainteresowanie do�� silnym w�gierskim ruchem literackim oraz reform� j�zykow�. W ko�cowych dekadach stulecia pos�ugiwanie si� lacin� powoli ogranicza�o si� we wschodniej Europie do cel�w religijnych. Wydany w roku y66 Codex Theresianus, nowy kodeks prawny dla wszystkich niemieckich ziem Habsburg�w, nie tylko zosta� spisany w j�zyku niemieckim, ale tak�e z my�l� o czytelnikach starano si� unika� w nim nadmiaru zbyt technicznej terminologii prawniczej. W roku 314 8. Kultura i sztuka y6o zrezygnowano z umieszczania w katalogu Lipskich targ�w ksi��ki tytu��w w j�zyku �aci�skim. Powo�ane w Polsce w roku y64 komisje wojskowe i skarbowe pos�ugiwa�y si� j�zykiem polskim. W zachodniej Europie �acina ju� wcze�niej, za panowania Ludwika XIV, zosta�a wyparta z roli �wieckiej lingua franca przez j�zyk francuski. Francuski sta� si� j�zykiem kr�g�w dworskich, dyplomacji i sztuki. Wraz z rozwojem mody na francuski coraz wi�cej os�b nie tylko pragn�o si� nauczy� francuskiego, ale tak�e, by s�yszano, �e si� nim pos�uguj�. Francuski zacz�� odgrywa� coraz wi�ksz� rol� we francuskich prowincjach granicznych, zw�aszcza w Lotaryngii oraz w austriackich Niderlandach, gdzie przej�� funkcj� j�zyka nauki i nowych kierunk�w intelektualnych. Niemniej znajomo�� francuskiego ogranicza�a si� niemal wy��cznie do elity spo�ecznej, a tym samym wi�kszo�� populacji migla bardzo skromny kontakt z kultur� francusk�. Tak�e na ziemiach Cesarstwa, gdzie by� bardzo modny, zw�aszcza na dworach katolickich kraj�w niemieckich, jego znajomo�� by�a bardzo ograniczona spo�ecznie. Fryderyk II uwa�aj�c niemiecki za j�zyk barbarzy�ski, wola� m�wi� po francusku, jednak niewiele zrobi� dla jego popularyzacji. Upowszechnianie si� znajomo�ci francuskiego sprzyja�o przenikaniu francuskiej kultury i idei. Karol XII m�g� czyta� lub przys�uchiwa� si� ze zrozumieniem czytaniu sztuk Moliera, Corneille'a i Racine'a. "Francuska szko�a" poetycka dzia�aj�ca w drugiej po�owie stulecia na W�grzech na�ladowa�a pod wzgl�dem tematyki i stylu dzie�a swoich francuskich koleg�w. Opr�cz �aciny i francuskiego, dwu najwa�niejszych mi�dzynarodowych j�zyk�w europejskich, we wschodniej i p�nocnej Europie wa�n� rol� odgrywa� tak�e j�zyk niemiecki. Zw�aszcza w Danii, Szwecji (Karol XII swobodnie pisa� po niemiecku) oraz w Rosji; w�adcy ka�dego z tych kraj�w panowali nad obszarami, na kt�rych mieszkali co najmniej niemieckoj�zyczna szlachta, je�li nie wi�kszo�� populacji. Niemiecki przez ca�e stulecie by� j�zykiem biurokracji w rosyjskich prowincjach ba�tyckich. Chocia� Piotr I rozwa�a� wprowadzenie jako j�zyka urz�dowego holenderskiego, niemiecki pozosta� najwa�niejszym j�zykiem obcym we wczesnym okresie poddawania Rosji wzorom zachodnim. W Akademii Nauk w Petersburgu, za�o�onej w po�owie lat dwudziestych, a� do roku y42, gdy zast�pi� je rosyjski, pos�ugiwano si� �acin� i niemieckim. W imperium Habsburg�w najwa�niejszym, cho� nie jedynym, j�zykiem administracji by� niemiecki, a w�adze podejmowa�y liczne wysi�ki, aby rozszerzy� jego stosowanie. Za panowania Leopolda I oficer�w armii obowi�zywa�a p�ynna znajomo�� niemieckiego, a r�wnocze�nie kontynuowano rozpocz�ty w dziedzicznych ziemiach Habsburg�w w XVII wieku proces "germanizacji". W czeskiej nauce i literaturze, szkolnictwie wy�szym, administracji i w �yciu towarzyskim j�zyk czeski zosta� wyparty przez �acin� i niemiecki. W roku y2o sejm czeski opublikowa� akt J�zyk 315 uznania sankcji pragmatycznej wy��cznie po niemiecku. J�zef II pragn�c uczyni� niemiecki jedynym j�zykiem administracji w swoich dominiach, poleci�, aby w powstaj�cym pa�stwowym systemie edukacji pos�ugiwano si� wy��cznie j�zykiem niemieckim. W roku y~4 niemiecki sta� si� j�zykiem nauczania w czeskich publicznych szko�ach elementarnych, w roku y~6 zasad� t� rozci�gni�to na wi�kszo�� gimnazj�w (szk� �rednich), od roku y8o w gimnazjach nie wolno by�o pos�ugiwa� si� j�zykiem czeskim, a od roku y88 uczniowie wst�puj�cy do szk� �rednich musieli zna� j�zyk niemiecki. W roku r~84 we Lwowie za�o�ono uniwersytet maj�cy odgrywa� rol� o�rodka kultury j�zyka niemieckiego; j�zyk polski zyska� tam status j�zyka wyk�adowego dopiero pod koniec XIX stulecia. W tym samym roku J�zef II postanowi�, �e wszystkie wyk�ady na Uniwersytecie Praskim powinny odbywa� si� w j�zyku niemieckim, z wyj�tkiem wyk�ad�w z prawa i teologii, kt�re nadal miano prowadzi� po �acinie. W roku y82 J�zef wyda� patent dotycz�cy Zyd�w, w my�l kt�rego w przeci�gu dwu lat wszystkie dokumenty spisane w j�zyku hebrajskim lub hebrajskimi literami mia�y utraci� moc prawn�. Sze�� lat p�niej poleci�, aby wszystkie rozporz�dzenia dla Kr�lestwa Czech drukowano wy��cznie po niemiecku, cho� dopuszcza� u�ywanie czeskiego w lokalnych obwieszczeniach. J�zyk w�adzy narzucano tak�e za pomoc� �rodk�w politycznych. W roku y2o rosyjski Senat ograniczy� liczb� publikacji religijnych w j�zyku ukrai�skim