Bar-dzi�skiego: tragedii Seneki (1696) oraz De consolatione philosophiae (1694) Boecjusza...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Ciekawie zapowiada�y si� toru�skie czasopisma XVIII w.: �Meletemata Thoruniensia", wydawane od r. 1726 przez rektoraP. Jaenichena, oraz �Das gelahrte Preussen", konrektora P. Schultza, tygodnik naukowy drukowany od r. 1733. W tym�e stuleciu podejmowano te� prace badawcze nad przesz�o�ci� Torunia: H. Zernecke pisa� kronik� Torunia, Jaenichen da� zarys dziej�w biblioteki gimnazjalnej, J. Zabler �aci�skim wierszem bohaterskim pisa� o ludziach Torunia: o lekarzach, teologach, rektorach i profesorach gimnazjum. O wzrastaj�cej atmosferze naukowej w mie�cie �wiadczy�y prace naukowe torunian: E. Oloffa, pierwszego badacza polskiego pie�niarstwa religijnego, i J.D. Hoffmanna, inicjatora bada� nad drukarstwem polskim. Pisarze i uczeni.'Literaci i poeci miast pomorskich grupowali si� przewa�nie w szko�ach lub obejmowali stanowiska sekretarzy miejskich. Inn� drog� przebyli dwaj pierwsi humani�ci gda�scy: K. Suchten, autor Epigrammatum liber (1505), p�niejszy duchowny, i J. Dantyszek, dyplomata zwi�zany z dworem kr�lewskim i p�niej biskup warmi�ski. Ju� od r. 1540 dotar�y do Gda�ska echa Kopernikowskiej nauki. G. J. Rhetyk og�asza� j� tu �wiatu w Narratio prima, A. Aurifaber za� przys�any z Wroc�awia dla zreformowania nauk w gda�skiej szkole Panny Marii, ukazywa� jej humanistyczne perspektywy. Zmierzch scholastyki i zwyci�stwo wymowy g�osi� w Elbl�gu humanista holenderski W. Gnapheus w scenariuszu widowiska szkolnego Triumphus elo�uentiae (1540), b�d�cego swoistym manifestem odrodzenia na Pomorzu. Powstanie gimnazjum gda�skiego w 1558 r. stworzy�o humanistyczny o�rodek kultu wymowy i poezji, w kt�rym od samego pocz�tku nie brak�o mi�o�nik�w poezji i jej propagator�w, a tak�e i autor�w. J. Hoppe z �u�yc by� autorem kilku m�w w czasie pracy na uniwersytecie w Kr�lewcu, potem za� u�o�y� dla gimnazjum che�mi�skiego programy naukowe o zupe�nie nowoczesnym obliczu. P�odnym poet� by� A. Cureusa z Malborka, kt�ry w 1. 1557� 1571 uprawia� poezj� okoliczno�ciow�, wyr�niaj�c si� elegiami, kt�re mo�na okre�li� jako reporta�e poetyckie, tak dok�adnie odtwarza� w nich zasz�e w Gda�sku wydarzenia. M. Retell z �ytawy przechodzi� wszystkich erudycj�, pi- 657 POMORZE GDA�SKIE: KULTURA l PI�MIENNICTWO sa� wiersze �aci�skie i greckie, zna� doskonale facecjonistyk� antyczn� i p�niejsz�. H. Moller z Hesji, kt�ry po pobycie w Che�mnie w 1. 1551 � 1554, zosta� rektorem gimnazjum gda�skiego, wprowadzi� do� teatr szkolny, a sam uprawia� przewa�nie poezj� okoliczno�ciow�. W. Schreck z Mi�ni pojawi� si� w Gda�sku w r. 1569, zostaj�c rektorem szko�y Panny Marii, po uprzednich wyk�adach poetyki w Uniwersytecie Kr�lewieckim; og�osi� kilka zbiork�w poezji religijnej. Spo�r�d przybyszy w XVII stuleciu warto wymieni� trzech: M. Laubana, W. Klementa �ebrackiego i M. Opitza. Lau-ban ze Szprotawy, poeta laureatus, przyby� do Gda�ska na zaproszenie Keckermanna na stanowisko konrektora w r. 1605, a ju� w r. 1607 og�osi� tu zbiory swej poezji, zawarte w Musa lyrica (1607) � cz�� czwarta obejmowa�a utwory gda�skie. Podobny, a szerzej zakrojony dow�d wdzi�czno�ci dla miasta i uznania dla jego ludzi i urz�dze� da� przybysz z Czech, W. Klement, zwany �ebracki, w poemacie Gedanum sive Dantiscum (1630). Wreszcie Opitz, czo�owy poeta niemiecki epoki, znalaz� w Toruniu i Gda�sku domy bogatych mieszczan otwarte dla siebie, w ko�a uczonych i literat�w wprowadzi� go za� J. Mochinger. Ponadto wojewoda malborski G. Denhoff po�redniczy� w jego kontaktach z kr�lem W�adys�awem IV, w kt�rych rezultacie Opitz zosta� nadwornym historiografem kr�la polskiego, ze sta�� pensj�, aczkolwiek bez obowi�zku sta�ego przebywania na dworze kr�lewskim. W tych warunkach Opitz podczas pobytu w Polsce, ti. w 1. lfi^4_ i�Q, raznra�t\ i-j-w^ Aziat�no�� pisarsk�: wyda� po�wi�cony Donhofowi przek�ad Antygony, ksi��k� o Sarmacji, napisa� wiele okoliczno�ciowych utwor�w barokowych, nadto pracowa� nad dzie�em na temat dawnej Dacji i dokona� przek�adu De cMtate Dei �w. Augustyna. Toru� nie mia� wi�kszego szcz�cia do poet�w. Zatrzyma� si� tu przez dwa lata na pocz�tku XVI w. humanista, W. Korwin, �l�zak zatrudniony jako sekretarz miejski, ale znaczniejszych utwor�w poza elegi� o powrocie na �l�sk na tym terenie nie napisa�. Otwarcie gimnazjum i jego odnowa skupi�y w Toruniu nieco poet�w. Najznakomitszym w�r�d nich by� �l�zak I. Schober, prawa r�ka burmistrza Strobanda w jego pracy na polu kultury, konrektor i p�odny poeta. Wyda� trzy zbiorki poezji, przewa�nie okoliczno�ciowej: Poematum libri III (l 592), Miscellanea poetica (1593), Parali-pomena (1595). Zmar� m�odo na zaraz�. �wczesny sekretarz miejski, J. 'Rybi�ski, nie znalaz� korzystnych warunk�w do uprawiania poezji na tym stanowisku, przeszkadza�y mu interesy i wyjazdy zwi�zane ze sprawami miasta; swe najlepsze utwory wyda� zaraz po przybyciu do Torunia: napisan� wcze�niej Hodoeporicorum liber (1592), kilkana�cie podr�niczych elegii oraz G�li r�norymych ksi�g� (1593), przypominaj�c� frazeologicznie poezj� Kochanowskiego. P. Artomiuszowi natomiast nie dostawa�o prawdziwie poetyckiego talentu w podj�tej przeze� pracy nad Kancjona�em. Na do�� wysokim poziomie by�y mowy toru�skich humanist�w: samego Schobera, Nizoliusa, Wilhelmiego, Friesego, Trisnera. Na terenie Elbl�ga pisa� wiele, w duchu ca�kowicie barokowym, F. Zamehl, autor bogatych zbior�w epigramat�w oraz sielanek, kt�rych lektura pozwala pozna� kr�gi znaczniejszych ludzi, pozostaj�cych z poet� w bliskich stosunkach. Po niefortunnych kontaktach ze Szwedami, tym gorliwiej szuka� potem zwi�zk�w z dworem kr�lewskim. W wierszach z�o�y� dowody licznych zwi�zk�w z pisarzami i uczonymi, niekiedy g�o�nymi na Zachodzie. T e a t r. W dw�ch nadto dziedzinach mia�y miasta na Pomorzu znakomite osi�gni�cia: w dziedzinie teatru i historiografii. R�ne zespo�y aktorskie wyst�powa�y w Gda�sku: ku�nierzy i innego typu rzemie�lnik�w, szkolne zespo�y gimnazjum, szko�y Panny Marii i innych szk�, w�drowne trupy angielskich komediant�w J. Spencera, J. Greena, J. Jovilesa, komedianci kurfiirsta brandenburskiego, komedianci polscy. Wyr�s� wtedy Gda�sk na miasto najbardziej teatralne, spragnione przedstawie� i zabaw, pragn�ce widzie� na scenie tragedie tragik�w greckich i Seneki, z komediopisarzy za� Plauta, Terencjusza oraz repertuar prezentowany przez komediant�w angielskich, w tym tak�e utwory samego Szekspira. R�ne zespo�y aktorskie dociera�y na Pomorze z Kr�lewca, Rygi, Frankfurtu n. M., Drezna, Wiednia; z Gda�ska ci�gn�c dalej trafia�y do Elbl�ga, par� razy do Torunia, cz�ciej do Warszawy