Bywa niekiedy, �e w legowisku pot�nego lwa �ania u�o�y nowo narodzone, ss�ce jelonki, a sama biega za pasz� po parowach i kotlinach trawiastych, ale gdy on wr�ci na...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

O, gdyby, ojcze Dzeusie, Ateno, Apollonie, gdyby m�g� wr�ci� taki, jakim by� na budownym Lesbos wtedy, kiedy powstawszy poszed� w zapasy z Filomejdesem i rzuci� nim z ca�ych si� ku rado�ci wszystkich Achaj�w - gdyby taki Odys wszed� na biesiad� zalotnik�w, kr�tkie by�oby ich �ycie i gorzkie gody! A to, o co mnie pytasz i b�agasz, b�d� pewny, �e si� nie wykr�c� wymijaj�cym lub zwodniczym s�owem, ale ze wszystkiego, co mi powiedzia� nieomylny starzec morski, nic nie zataj� i nic nie ukryj�. Mia�em ju� wraca�, gdy bogowie zatrzymali mnie jeszcze w Egipcie, bo nie z�o�y�em im �lubowanej hekatomby, a bogowie nie lubi�, �eby zapomina� o ich prawach. Jest tam na grzmi�cym morzu wyspa, tu� naprzeciw Egiptu, nazywa si� Faros, oddalona o dzie� drogi okr�tem, gdy si� ma ostry wiatr za ruf�. Jest na wyspie dobra przysta�, sk�d mo�na z powrotem zepchn�� na morze okr�ty, gdy si� z nich czarn� wod� wyczerpie. Bogowie trzymali mnie tam dni dwadzie�cia: ani razu nie pokaza� si� wiatr nios�cy na pe�ne wody, �aden z tych, kt�re s� przewodnikami okr�t�w po szerokim grzbiecie morza. Wyczerpa�y si� zapasy �ywno�ci i si�y naszych ludzi, a� jaki� b�g nade mn� si� zlitowa� i ocali�; Ejdotea, c�rka pot�nego Proteusa, starca morskiego, okaza�a mi serce. Spotka�a mnie, gdy b��dzi�em samotnie, z dala od towarzyszy, kt�rzy jak co dzie� chodzili po wyspie i �owili ryby na w�dk�, bo g��d �ar� wn�trzno�ci. Stan�wszy przy mnie tak si� odezwa�a: "Dziecinny jeste�, cudzoziemcze, i to bardzo, albo niem�dry, chyba �e dobrowolnie si� poddajesz i znajdujesz upodobanie w cierpieniach. Jak mo�esz tak d�ugo siedzie� na tej wyspie i nie szuka� wyj�cia, gdy w twojej dru�ynie serce upada!" Tak m�wi�a, ja za� odpar�em: "Zaraz ci powiem, nieznajoma bogini: nie z w�asnej woli tu siedz�, pewnie uchybi�em nie�miertelnym panom niebios szerokich. Lecz ty mi powiedz - bogowie wszak wiedz� wszystko - kt�ry to z nie�miertelnych mi� sp�ta� i zawi�za� mi drog� powrotn� na rybnym morzu." Tak m�wi�em, arcyboska rzek�a natychmiast: "Na to, cudzoziemcze, odpowiem ci szczerze. Zachodzi tu cz�sto starzec morski, nieomylny, nie�miertelny Proteus egipski, kt�ry zna wszystkie czelu�ci morza, Posejdona poddany. M�wi�, �e jest moim ojcem, �e mnie sp�odzi�. On to, gdyby� go jakim� sposobem m�g� z�apa� z zasadzki, powiedzia�by ci drog� i ka�d� odleg�o��, i jak wr�ci� �egluj�c po szerokim grzbiecie morza. A je�li zechcesz, powie ci, szczepie dzeusowy, cokolwiek z�ego lub dobrego zdarzy�o si� w twoim domu, odk�d odszed�e� w t� d�ug� i ci�k� drog�." Tak m�wi�a, ja za� jej odpowiedzia�em: "Sama teraz wymy�l zasadzk� na starca morskiego, by mi si� nie wymkn��, gdy mnie na wskro� przejrzy i odgadnie. Ci�ko cz�owiekowi �miertelnemu usidli� boga". W lot mi odpar�a arcyboska: "Na to, cudzoziemcze, odpowiem ci niezawodnie. Kiedy s�o�ce obejdzie nieba po�ow�, wtedy ze s�onej toni wychodzi nieomylny dziad morski, ukrywaj�c si� pod czarn� grzyw� fal wzburzonych Zefirem - idzie spa� w g��bokich pieczarach. Doko�a niego �pi stado fok, potomstwo pi�knej c�ry m�rz: wy�oniwszy si� z sinej topieli tchn� cierpk� woni� g��biny. Tam ciebie zaprowadz� skoro �wit i u�o�� rz�dem z trzema towarzyszami, kt�rych sam sobie dobrze wybierzesz, najlepszych, jakich masz na wios�ownych okr�tach. A takie s� przewrotne obyczaje starucha. Najpierw b�dzie chodzi� mi�dzy fokami i liczy�, kiedy za� zobaczy, �e wszystkie pi�tki si� zgadzaj�, po�o�y si� w �rodku, jak pastuch w�r�d trzody owiec. Zwa�ajcie na pierwszy jego sen: wtedy potrzeba wam nie lada si�, by go utrzyma� przeciw wszelkim pr�bom ucieczki. B�dzie si� zmienia� we wszystko, co pe�za po ziemi, a nawet w wod� i w po�erczy ogie�. Trzymajcie go mocno w twardym u�cisku. Dopiero kiedy sam do ciebie przem�wi i b�dzie taki, jakim go widzieli�cie, gdy zasypia�, wtedy zaniechajcie gwa�tu, bohaterze, i pu��cie starca, niech powie, kt�ry z bog�w na ciebie si� gniewa i jak masz wr�ci� �egluj�c po rybnym morzu." To rzek�szy znik�a w falach, ja za� wr�ci�em do okr�t�w stoj�cych na piaskach. Kot�owa�o si� w mym sercu, gdy szed�em. Stan�wszy nad morzem, przy okr�cie, zarz�dzi�em wieczerz�, potem zesz�a noc ambrozyjska. Spali�my na wysokim brzegu, o kt�ry �ami� si� fale. Skoro za� ukaza�a si� z mgie� zrodzona r�anopalca Jutrzenka, szed�em brzegiem morza o drogach szerokich i gor�co modli�em si� do bog�w. Prowadzi�em ze sob� trzech towarzyszy, kt�rym najbardziej mog�em zaufa� w ka�dym przedsi�wzi�ciu. Tymczasem z szerokiego �ona w�d wynurzy�a si� Ejdotea, nios�c nam cztery sk�ry fok, wszystkie �wie�o zdarte. Uknu�a na ojca podst�p. W piaskach nadmorskich wykopa�a legowisko, usiad�a i czeka�a, a� przyszli�my do niej. Wtedy u�o�y�a nas rz�dem i ka�dego przykry�a sk�r�. By�a to najobrzydliwsza zasadzka: okrutnie doskwiera� zab�jczy od�r fok, tych p�od�w s�onej topieli. Kt� zdo�a spa� przy morskim potworze? Lecz i z tego nas wybawi�a Ejdotea, obmy�liwszy �rodek znakomity: ka�demu pod nos pod�o�y�a ambrozj�, kt�rej wo� najs�odsza zabi�a od�r potwor�w. Trwali�my tak ca�y ranek: serce by�o cierpliwe. Nareszcie wysz�o ze s�onych w�d stado fok, wszystkie u�o�y�y si� rz�dem na brzegu. W po�udnie wychyn�� z morza starzec, znalaz� swoje t�uste foki, obszed�, przeliczy�. Nas pierwszych zaliczy� do potwor�w, nie domy�laj�c si� podst�pu. Potem i sam si� po�o�y�