Istnieje wina: - umy�lna, gdy sprawca ma zamiar dokona� czynu zabronionego, tj...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

gdy chce go pope�ni� (zamiar bezpo�redni - dolus directus) albo przewiduj�c mo�li wo�� jego pope�nienia, na to si� godzi (zamiar po�redni, ewentualny - dolus eventualis); - nieumy�lna, gdy sprawca nie maj�c zamiaru pope�nienia czynu zabronio nego, pope�nia go jednak na skutek niezachowania ostro�no�ci wymaganej w danych okoliczno�ciach, mimo �e mo�liwo�� pope�nienia tego czynu prze widywa� albo m�g� przewidzie�. Wina, w j�zyku prawniczym i prawnym, nie jest r�wnoznaczna z poczuciem winy, z wyrzutami sumienia itp. Takie rozumienie winy jest w�a�ciwe g��wnie j�zykowi potocznemu (art. 9 KK). 3. Fikcja powszechnej znajomo�ci prawa W odr�nieniu od wi�kszo�ci teorii moralnych i zbudowanych na jej podstawie koncepcji odpowiedzialno�ci, odpowiedzialno�ci prawnej nie uchyla nieznajomo�� norm prawa. Zasad� t� wyra�aj� paremie: ignorantia iuris nocet - nieznajomo�� prawa szkodzi, ignorantia iuris non exculpat - nieznajomo�� prawa nie usprawiedliwia. Nie mo�na zatem powo�ywa� si� na nieznajomo�� prawa w ochronie przed odpowiedzialno�ci�. Wsp�czesne ustawodawstwa stoj� na stanowisku, �e nale�ycie og�oszone akty normatywne s� powszechnie znane (fikcja powszechnej znajomo�ci prawa). Przyj�cie za�o�enia przeciwnego oznacza�oby mo�no�� uchylenia si� od odpowiedzialno�ci prawnej na ogromn� skal�, co podwa�y�oby sam� istot� prawa i zagrozi�oby jego obowi�zywaniu. 214 Rozdzia� XIII. Odpowiedzialno�� prawna Fikcja powszechnej znajomo�ci prawa jest za�o�eniem kontrfaktycznym (patrz rozdz. XI pkt 5). Ponadto z przyj�ciem tego za�o�enia ��czy si� niebezpiecze�stwo dopuszczenia si� niesprawiedliwo�ci. Dlatego te� ustawodawstwa (m.in. polskie) przyjmuj� pewn� ograniczon� mo�liwo�� uznania czynu zabronionego za nie b�d�cy przest�pstwem, je�li zosta� on pope�niony w sytuacji, gdy nie�wiadomo�� jego bezprawno�ci by�a usprawiedliwiona. Przyk�ad: Art. 30 KK: Nie pope�nia przest�pstwa, kto dopuszcza si� czynu zabronionego w usprawiedliwionej nie�wiadomo�ci jego bezprawno�ci; je�eli b��d sprawcy jest nieusprawiedliwiony, s�d mo�e zastosowa� nadzwyczajne z�agodzenie kary. ROZDZIA� XIV SPRAWIEDLIWO�� I RZ�DY PRAWA Literatura: L. L. Fuller, Moralno�� prawa, Warszawa 1978; D. Lyons, Etyka i rz�dy prawa, Warszawa 2000; L. Morawski, G��wne problemy wsp�czesnej filozofii prawa. Prawo w toku przemian, Warszawa 1999, rozdz. X-XII; J. Nowacki, Praworz�dno��. Wybrane problemy teoretyczne, Warszawa 1977;/. Nowacki, Rz�dy prawa. Dwa problemy, Katowice 1995; M. Ossowska, Normy moralne. Pr�ba systematyzacji, Warszawa 1985, s. 138-146; Ch. Perelman, O sprawiedliwo�ci, Warszawa 1959; M. Pietrzak, Demokratyczne pa�stwo prawne, Przegl�d Humanistyczny Nr 6/1989; Polskie dyskusje o pa�stwie prawa (red. S. Wronkowskd), Warszawa 1995;/. Rawls, Teoria sprawiedliwo�ci, Warszawa 1994; J. Raz, Autorytet prawa. Eseje o prawie i moralno�ci, Warszawa 2000, rozdz. 11; W. Sadurski, Teoria sprawiedliwo�ci. Podstawowe zagadnienia, Warszawa 1988; W. Sta�kiewicz, Demokratyczne pa�stwo prawne w Polsce lat dziewi��dziesi�tych: eufunkcjonalno�� teorii i dysfuk-cjonalno�� praktyki, [w:] Prawo i �ad spo�eczny. Ksi�ga jubileuszowa dedykowana Profesor Annie Turskiej, Warszawa 2000, s. 110-130; S. Tkacz, Zmiany rozumienia zasad sprawiedliwo�ci spo�ecznej w orzecznictwie Trybuna�u Konstytucyjnego, [w:] Zmiany spo�eczne a zmiany w prawie. Aksjologia, konstytucja, integracja Europejska, Lublin 1999; Z. Tobor, Teoretyczne problemy legalno�ci, Katowice 1998; S. Wronkowka, Z. Ziembi�ski, Zarys teorii prawa, Pozna� 1997, rozdz. 5 i 13; /. Wr�blewski, Z zagadnie� poj�cia i ideologii demokratycznego pa�stwa prawnego (analiza teoretyczna), PiP Nr 6/1990; M. Wyrzykowski, Legislacja - demokratyczne pa�stwo prawa - radykalne reformy polityczne i gospodarcze, [w:] Tworzenie prawa w demokratycznym pa�stwie prawnym (red. H. Suchocka), Warszawa 1992; Z. Ziembi�ski, O pojmowaniu sprawiedliwo�ci, Lublin 1992; Z. Ziembi�ski, Sprawiedliwo�� spo�eczna jako poj�cie prawne, Warszawa 1996. 1. Idea sprawiedliwo�ci i jej znaczenie w procesie stanowienia i stosowania prawa Dwoma fundamentalnymi wymaganiami aksjologicznymi, kt�re stawia si� prawu s� sprawiedliwo�� i praworz�dno��. Sprawiedliwo�� jest warto�ci�, kt�r� rozwa�a si� od czas�w najdawniejszych. Oczywi�cie, nie jest ona jedyn� warto�ci� �ci�le zwi�zan� z prawem: r�wno�� wobec prawa i r�wno�� w prawie, pewno�� prawa, bezpiecze�stwo prawne, czy wolno�� pod rz�dami prawa (w pa�stwie prawnym) s� uznawane za r�wnie istotne. Te inne warto�ci bardzo cz�sto daj� si� 216 Rozdzia� XIV. Sprawiedliwo�� i rz�dy prawa zredukowa� do sprawiedliwo�ci, stanowi� jeden z jej warunk�w, czasem jednak stanowi� odr�bn� podstaw� aksjologiczn� norm prawnych i akt�w stosowania prawa, a wi�c mog� by� sprzeczne z w�sko pojmowan� sprawiedliwo�ci�. Problem sprawiedliwo�ci jest zarazem jednym z centralnych zagadnie� etyki1 i filozofii prawa. Tu mo�e by� potraktowany jedynie bardzo pobie�nie. Staro�ytni (np. Ciceron, Ulpian) uwa�ali sprawiedliwo�� za cnot� doskona�o�ci etycznej (exellentissima virtus), kt�ra polega na tym, aby �y� uczciwie, nikogo nie krzywdzi�, ka�demu oddawa� co jego (iustum est - honestum vivere, neminem laedere, suum �ui�ue tribuere). Ten ostatni element - przyznawanie ka�demu tego, co mu si� nale�y - byl szczeg�lnie rozwijany, zar�wno przez filozof�w, jak i przez prawnik�w. Ju� bowiem Arystoteles wyr�nia� sprawiedliwo�� wyr�wnawcz� dotycz�c� �odp�aty" za dobro i �wiadczenia otrzymywane od innych oraz z�o, kt�re inni wyrz�dzaj� i sprawiedliwo�� rozdzielcz� (dystrybutywn�) odnosz�c� si� do dzielenia ci�ar�w lub nagr�d mi�dzy zobowi�zanych lub zas�u�onych. Podobnie �w. Tomasz z Akwinu. Pisa� on: �sprawiedliwo�� to podstawa, dzi�ki kt�rej cz�owiek ma mocn� i sta�� wol� oddawania ka�demu tego, co mu si� s�usznie nale�y". Jednocze�nie przej�� od Arystotelesa koncepcje sprawiedliwo�ci wyr�wnawczej i sprawiedliwo�ci dystrybutywnej