Od owego dnia, jednego z najci�szych dni w obo- zie, min�o kilka miesi�cy...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

S�owa �apel generalny" budz� l�k w�r�c ludzi. Tymczasem SS-mani wykonuj�cy �ostry kurs" pierwszych mi� si�cy roku 1943 obmy�lili znacznie ciekawiej program nast�pnegc apelu generalnego. Gdy wie��, przenikaj�c od pracownic wydzia�u politycznegc i �Schreibstuby", j�a rozchodzi� si� pomi�dzy zgn�bionymi w tyn okresie kobietami, cie� smutku pad� na ob�z. Od pewnego czasi; ka�da niedziela jest po�wi�cona takim zaj�ciom jak odwszenie sprz�tanie obozu, karne roboty (a wi�c np. przenoszenie piasku albc kamieni we w�asnych sukniach lub fartuchach z ko�ca obozu pod bram�, a p�niej z powrotem). O niedzieli marzy si� przez ca�y tydzie� jako o jedynym dniu, w kt�rym b�dzie mo�na wyczy�ci� swoje legowisko, przejrze� odzie�, umy� si�. Lecz ostatnio wszystkie projekty zawodz�. Przychodzi niedziela i przynosi dodatkowe znu�enie, zdenerwowanie, wynika- j�ce z daremnych pr�b uchylenia si� od zaj��, i gorzkie rozczaro- wahie. Mija niedziela, kt�rej nie by�o, mija jedyny moment, w kt�- rym mo�na by�oby zaczerpn�� tchu na d�ugie dni bez wytchnienia. Zaczyna si� zn�w ci�ki tydzie� ludzi przem�czonych. Apel generalny jak wszystkie wydarzenia w obozie poprzedzony jest rozkazami tajnymi. Wi�zie� musi by� zaskoczony zarz�dzeniami. Tak wi�c, gdy w niedziel� gwizdek na wstawanie rozlega si� po ciemku, na d�ugo przed �witem, zamiast, jak bywa w niekt�re nie- dziele szcz�liwsze, o- pierwszym brzasku � kobiety odgaduj�, �e b�dzie to zn�w niedziela wyzyskana przez SS-man�w. Poranny apel ustawia si� jak codziennie, a po nim, na d�ugo przed pierwszymi zorzami, kt�re w lutym ukazuj� si� ju� wcze�niej, t�um kobiet idzie w stron� bramy. I tu w dniu apelu generalnego usta- wiaj� si� inaczej ni� zwykle. Nie wedle kolumn pracy, nie wedle numeru bloku, lecz w porz�dku chronologicznym, w kolejno�ci nu- mer�w. Po raz pierwszy od wielu miesi�cy spotykaj� si� ze sob� te, kt�re jecha�y wsp�lnym wagortem transportowym. Zgubione w nie- przebranym t�umie wielkiego lagru, �yj�ce w innych barakach," pra- cuj�ce w innych grupach, nie widywa�y si� nawzajem. Chocia� po- ��czone prze�yciami takimi jak wsp�lne wej�cie do obozu, wsp�lny g��d i pragnienie, pierwsze bicie, pierwsze strzy�enie w�os�w � po- stanawia�y trzyma� si� razem, jednak rozdzieli�y je najpierw cho- roby, a potem ogrom chaosu w obozie, w kt�rym nikt nigdy po przebytej chorobie odnale�� nie mo�e swych bliskich. Teraz oto spo- tykaj� si�. W mglistej szarzy�nie zimowego poranka budzi si� wspomnienie tych wszystkich dobrych znajomych �z naszego tysi�- ca", a zw�aszcza �z naszego transportu". Za chwil� nadejd� kobiety, z kt�rymi prze�y�o si� kilka godzin w p�dz�cym do O�wi�cimia wagonie. Nasuwaj� si� obudzonej pami�ci twarze pe�ne wewn�trz- nego1 skupienia w zetkni�ciu z nieznanym, postacie znu�one, opie- raj�ce si� gdziekolwiek, o �cian� i o towarzyszk� doli. We wspom- nieniu maj� sw�j dawny, normalny wygl�d, jaki stwarzaj� w�osy i odzie� indywidualna. Mo�e w�a�nie dlatego, �e one s� ow� ma- le�k� cz�steczk� przedobozowego �ycia, �e s� fragmentem chwili prze�ytej przed przekroczeniem bramy, jest na nich jakie� mi�e znami� swojsko�ci. Bez wzgl�du na to, kim by�y kiedy�, dzi� s� bliskie. Raz jeszcze zjawiaj� si� w pami�ci: Oto m�oda, wysportowana nauczycielka, kt�ra nast�pnego dnia w baraku dezynfekcyjnym sk�oni�a zmarzni�te kobiety do �wicze� gimnastycznych dla roz- grzewki. Obok niej wysoka blondynka w narciarskich spodniach i zielonawej bluzie, z plecakiem, na kt�rym wspieraj� si� jej jasne warkocze, zwini�te w twardy w�ze�. Dalej matka, kobieta wyj�tkowej urody, wpatrzona w oczy swej c�rki, r�wnie pi�knej dziewczyny. Na sukience c�rki harcerski krzy�. Na pod�odze wagonu tul� si� dwie rodziny z Kieleckiego. O twar- dych rysach, jak z kamienia ciosana wie�niaczka, a z ni� jej matka i matka m�a. Wszystkie trzy zabrane jako zak�adniczki za m�a najm�odszej. \ Jasna, o oczach jak b�awatki c�rka i tak samo jasnooka stara matka. Pr�cz nich aresztowano r�wnie� starego ojca. Za syna, kt�ry by� nieobecny w domu podczas wizyty gestapo. Kilka kud�atych Cyganek j�czy co� w swoim dialekcie. Jedna z nich, stara, szerokonosa, o wielu cechach murzy�skich, ledwie zna- j�ca kilka s��w po polsku, aresztowana zosta�a w nast�puj�cy spo- s�b: Uwi�ziono w Radomiu jakiego� Cygana. Inni Cyganie pragn�li, by� mo�e, sprawdzi�, jak dalece gestapo usi�uje odnale�� w�tek 120 sprawy i w tym celu wys�ali aresztowanemu paczk� �ywno�ciow Pod wi�zienie musia� kto� p�j�� i wyrok pad� na star�, g�upkowal cyganich�. Zanios�a paczk� i gdy wymieni�a nazwisko Cygana, af< sztowano j�. Bicia i tortury nie pomog�y, stara Cyganka niewie] umia�a powiedzie�, Cyganie nie na darmo wybrali w�a�nie j�