Oczywi�cie obok teren�w g�sto zasiedlonych przez przybysz�w by�y na tym obszarze ziemie ca�kiem przez nich nie tkni�te, co wi�za�o si� ze strategicznym charakterem...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Natomiast opanowanie ziem Wizygot�w i Burgund�w przez Frank�w nie wp�yn�o bezpo�rednio na ich struktur� (w przeciwie�stwie do poprzednich obszar�w pozosta�o tu prawo rzymskie) ani nie wywo�a�o �adnych dalszych przesuni�� ludno�ci. Frankowie znale�li si� na po�ud- 3. Frankowie i �Francia" 85 niu jedynie jako osadnicy wojskowi w punktach strategicznych, ewentualnie jako urz�dnicy i posiadacze podarowanych przez kr�la maj�tk�w; ale nawet urz�dy na terenie Akwitanii by�y powierzane przede wszystkim przedstawicielom miejscowych rod�w senatorskich. Z powy�szych danych wy�ania si� obraz spo�ecze�stwa bardziej skomplikowanego, ni� dotychczas s�dzono. Ca�y teren mi�dzy Loar� a Renem by� zamieszkany przez ludno�� mieszan�, germa�sk� i roma�sk�, z przewag� German�w na wschodzie i p�nocy, Roman�w na po�udniu i za-c�iodzie (bez Armoryki!). Dopiero d�ugotrwa�e wsp�ycie doprowadzi�o do asymilacji: romanizacji mniejszo�ci germa�skiej na po�udniu i zachodzie, germanizacji mniejszo�ci roma�skiej na p�nocy i wschodzie. W wyniku kilkuwiekowego procesu nast�pi�a krystalizacja granicy j�zykowej: mo�e w IX wieku by�a ona ju� z grubsza czytelna, cho� mniejsze lub wi�ksze wyspy j�zykowe po obu jej stronach przetrwa�y znacznie d�u�ej. Zupe�nie inaczej wygl�da�a sytuacja w Akwitanii i Burgundii. Pierre Rich� przekonywaj�co ukaza� ogromn� r�nic� w rozwoju teren�w Galii, znajduj�cych si� do 507 r. pod panowaniem Wizygot�w i Burgund�w, i teren�w okupowanych przez Frank�w. Podczas gdy na po�udniu trwa�a � cho� os�abiona � cywilizacja rzymska, to znaczy miasta z ich charakterem rzemie�lniczo-handlowym, rozwini�ty handel dalekosi�ny, biurokracja, system podatkowy, szko�y, ca�a � jednym s�owem � cywilizacja pisma, na p�nocy, mo�e poza wspomnianymi o-�rodkami mi�dzy Sekwan� a Loar�, ewentualnie Trewirem, nast�pi�o przerwanie kontynuacji rzymskich instytucji i urz�dze�. Po przyj�ciu chrztu katolickiego przez Chlodwiga i od chwili, gdy zacz�� si� on stara� o legalizacj� swej w�adzy nad ludno�ci� rzymsk�, nast�pi�a zmiana stosunku Merowing�w do rzymskiej cywilizacji: dw�r pocz�� na�ladowa� gockich i burgundzkich monarch�w, wci�ga� do wsp�pracy rzymskich urz�dnik�w, odbudowywa� rzymski system podatkowy i administracj�. Po wcieleniu Akwitanii tendencje te wzros�y � tamtejsi arystokraci, przoduj�cy wykszta�ceniem i kultur�, zacz�li odgrywa� czo�ow� rol� na dworze i w Ko�ciele; oni te� obsadzali odradzaj�ce si� biskupstwa p�-nocno-wschodniej Galii � a� do pierwszej po�owy VII wieku w og�le nie spotyka si� biskup�w pochodzenia germa�skiego. Z pewnym op�nieniem w stosunku do innych kr�l�w germa�skich Merowingowie zacz�li, przynajmniej powierzchownie, ulega� rzymskim wp�ywom kulturalnym; coraz lepiej pos�ugiwali si� �acin�, i nie tylko ludow�, bo niekt�rzy z nich otrzymywali wykszta�cenie i ch�tnie wys�uchiwali wyrafinowanych stylistycznie panegiryk�w, uk�adanych przez pochlebc�w-poet�w z Wenanc-juszem Fortunatem na czele. Chilperyk I, s�ynny sk�din�d z okrucie�stwa i braku skrupu��w, sam uk�ada� wiersze �aci�skie i hymny ko�ciel- 86 III. Sancta gens Francorum ne, interesowa� si� teologi�, gramatyk� i ortografi�, stara� si� zreformowa� alfabet �aci�ski, wprowadzaj�c do niego cztery nowe litery odpowiadaj�ce g�oskom nie wyst�puj�cym w klasycznej �acinie. Ten w�adca o dziwnie skomplikowanej naturze, niew�tpliwie intelektualnie najwy�ej stoj�cy w�r�d Merowing�w, wznowi� te� widowiska cyrkowe w Pary�u i Soissons. Stara� si� o utrzymanie upadaj�cych szk�, cho� przy pomocy drastycznych �rodk�w: gdy brak�o pergaminu, kaza� wyciera� pumeksem stare r�kopisy dla zwi�kszenia zasobu materia��w pi�miennych. Rich� dostrzega wi�c ponown� �debarbaryzacj�" p�nocnej Galii pod wp�ywem przybysz�w z po�udnia. Stopniowo dochodzi�o do pewnego wyr�wnania r�nic, ale jak w naczyniach po��czonych podniesieniu cywilizacyjnemu p�nocy towarzyszy�o os�abienie po�udnia, n�kanego ponadto szczeg�lnie w drugiej po�owie VI w. przez walki mi�dzy wnukami Chlod-wiga. Wp�yw arystokracji frankijskiej, lekcewa��cej wykszta�cenie i o-graniczaj�cej wychowanie do �wicze� militarnych, niech�� Ko�cio�a do nauki �wieckiej, post�puj�ce os�abienie i wyludnienie miast � powodowa�y sta�e obni�anie poziomu kulturalnego a� do g��bokiego prymitywizmu, kt�ry zapanowa� w pierwszej po�owie VIII wieku. To wyr�wnanie poziomu kulturalnego nieod��cznie zwi�zane by�o z przemianami �wiadomo�ci: jednocze�nie z r�nicami w poziomie wykszta�cenia, stylu �ycia i umys�owo�ci zanika�y r�nice �wiadomo�ci etnicznej mi�dzy Rzymianami a Frankami. Najszybciej zaciera�y si� one na obszarach na p�noc od Loary, gdzie Frankowie w ci�gu VI�VII w. narzucili miejscowym mieszka�com sw� nazw� i �wiadomo��.4 trac�c zarazem w coraz wi�kszym stopniu odr�bno�� j�zykow�, to znaczy przyjmuj�c j�zyk roma�ski i po okresie dwuj�zyczno�ci � porzucaj�c sw�j j�zyk macierzysty. Sprzyja�y temu oczywi�cie mieszane ma��e�stwa: mimo istnienia w Prawie Salickim pewnych element�w dyskryminacji �Rzymian" w stosunku do Frank�w, przyj�cie katolicyzmu przez Chlod-wiga usun�o przeszkody w ��czeniu si� obydwu element�w etnicznych. Tutaj jeszcze raz trzeba podkre�li�, �e nie mo�na sobie wyobrazi� takiego zespolenia dwu element�w etnicznych, z kt�rych jeden utraci� nazw�, a drugi j�zyk, bez d�ugotrwa�ego wsp�ycia powa�nych grup obydwu. Ferdinand Lot pisa� wprawdzie z uporem: �Nie ma �adnego dowodu na masowe osadnictwo [Frank�w], kt�re chc� widzie� pewne niedawne teorie, nie bez wp�ywu, by� mo�e, podtekst�w politycznych