Tak czy inaczej nie jest jasne, w jakiej mierze wszystkie te pogl�dy na kobieco�� przejawia�y si� w rytua�ach owych wsp�lnot i czy oddawano w nich cze�� �wi�tej kobieco�ci...

Nie ulega w�tpliwo�ci jedynie to, �e chrze�cija�stwo przed Konstantynem Wielkim nie by�o religi� matriarchaln�, kt�ra nabra�a charakteru patriarchalnego dopiero po ingerencji tego cesarza. Wbrew temu, co twierdzi si� w Kodzie Leonarda da Vinci, patriarchat triumfowa� niemal w ca�ym chrze�cija�stwie ju� na d�ugo przed czwartym wiekiem, a Konstantyn nie mia� na to �adnego wp�ywu. ZAKO�CZENIE Chcia�bym zako�czy� t� ksi��k� tak, jak j� zacz��em akcentem osobistym. Gdy w roku 1988 obj��em posad� wyk�adowcy na Uniwersytecie Karoliny P�nocnej w Chapel Hill, moimi pierwszymi zaj�ciami by� cykl wyk�ad�w zatytu�owany �Jezus w micie, tradycji i historii�. Szcz�liwym trafem semestr rozpocz�� si� akurat w czasie, kiedy na ekrany kin wchodzi� film Martina Scorsese Ostatnie kuszenie Chrystusa. Postanowi�em wykorzysta� okazj�, ka��c swoim studentom obejrze� ten film i oceni� go, korzystaj�c z wiadomo�ci nabytych podczas zaj��. Takie ��danie nie by�oby niczym niestosownym na P�nocnym Wschodzie, gdzie wcze�niej wyk�ada�em na Uniwersytecie Rutgersa w New Jersey. Ale tu, na Po�udniu, w samym �rodku �Pasa Biblijnego�, czeka�o mnie bolesne przebudzenie. Moje wymaganie sta�o si� przyczyn� ma�ej studenckiej rebelii, gdy� kilkoro student�w z konserwatywnych �rodowisk religijnych uzna�o, �e obejrzenie tego filmu by�oby �wi�tokradztwem. Odm�wili p�j�cia do kina i dali do zrozumienia, �e wol� raczej nie zaliczy� zaj��. Pami�tam, �e nie wierzy�em w�asnym uszom. Byli to doro�li m�odzi ludzie, kt�rzy powinni zdawa� sobie spraw�, �e nie mo�na krytykowa� filmu, nie obejrzawszy go, tak samo jak nie mo�na krytykowa� ksi��ki, nie przeczytawszy jej, czy wyk�adu, nie wys�uchawszy go. Oni jednak byli nastawieni do tego filmu zdecydowanie negatywnie i nie �yczyli sobie go ogl�da�. Ostatecznie odst�pi�em od tego ��dania (uznaj�c, �e zmuszanie ich do czego�, co tak g��boko ura�a ich przekonania religijne, by�oby zapewne wykroczeniem przeciwko takiemu czy innemu paragrafowi konstytucji), traktuj�c to jako spraw� dobrowoln�: ch�tni mogli wybra� si� na ten film razem ze mn�, a potem mieli�my przedyskutowa� go przy pizzy. Jak si� okaza�o, film przy pierwszym ogl�daniu nie zrobi� na mnie najlepszego wra�enia (od tamtego czasu widzia�em go wielokrotnie i za ka�dym razem podoba� mi si� coraz bardziej). Wi�kszo�� moich student�w tak�e nie by�a nim zachwycona. Razi� ich romans Jezusa z Mari� Magdalen� (granymi przez Willema Dafoe i Barbar� Hershey; wci�� uwa�am, �e jej Magdalena jest fenomenalna), kt�ry uznali za posuni�ty zbyt daleko. Ja sam nie przejmowa�em si� tym zbytnio � nie dlatego, bym s�dzi�, �e Jezus i Maria Magdalena naprawd� byli kochankami, ale dlatego, �e wszystko to by�o elementem fikcyjnej fabu�y filmu i nie widzia�em w tym nic z�ego. Irytowa�o mnie natomiast, �e Jezus zosta� ukazany jako kto�, kto nie potrafi zdecydowa�, kim jest: raz uwa�a si� za mesjasza, to zn�w za Syna Cz�owieczego, kiedy indziej za Syna Bo�ego i tak dalej i dalej. Uzna�em to po prostu za tani chwyt �wiadcz�cy, �e Scorsese (albo Kazandzakis, kt�ry napisa� powie��, na podstawie kt�rej powsta� film) sam nie by� pewien, kim by� Jezus, tak wi�c przerzuci� swoje w�tpliwo�ci na barki tej postaci. My�l�, �e najbardziej dr�czy�o mnie niemi�e poczucie, �e ludzie ogl�daj�cy ten film mog� uwierzy�, �e Jezus naprawd� by� taki � kompletnie zdezorientowany co do tego, kim jest � podczas gdy ja, wr�cz przeciwnie, uwa�a�em go za cz�owieka, kt�ry od samego pocz�tku doskonale to wiedzia�. Przypomnia�a mi si� wtedy moja reakcja na film Monty�ego Pythona �ywot Briana, gdy ogl�da�em go po raz pierwszy. Niekt�re jego fragmenty rozbawi�y mnie do �ez cho� musz� przyzna�, �e czu�em si� straszliwie winny, rycz�c ze �miechu w ko�cowej scenie ukrzy�owania, kiedy ca�a tr�jka, wisz�c na krzy�ach, zaczyna �piewa� ch�rem Always Look on the Bright Side of Life. Jednak jeszcze bardziej niepokoi�o mnie przedstawienie Palestyny z pierwszego wieku jako kraju pe�nego apokaliptycznych �wir�w, z kt�rych ka�dy przepowiada w�asny scenariusz nadchodz�cego ko�ca �wiata. Pami�tam, �e i wtedy obawia�em si�, i� ludzie, kt�rzy ogl�daj� ten film, gotowi pomy�le�, �e naprawd� tak to wygl�da�o, a to wyobra�enie zniekszta�ci ich �historyczny� wizerunek Jezusa