Na przyk�ad raz ma by� maskotk� rodzic�w, innym razem, kiedy ci s� pod wp�y- wem narkotyk�w, musi bra� za nich odpowiedzialno��, a jeszcze innym ra- zem staje si� ofiar�...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Self - jako zbi�r reprezentacji sie- bie, obiekt�w i wzajemnych relacji - mo�e by� w�wczas niesp�jne, pokawa�- kowane, a efektem tego jest niezdolno�� opracowania to�samo�ci i rozszcze- pienie ego. 3.3. EMPIRYCZNE WERYFIKACJE Teorie relacji z obiektem i psychodynamiczna teoria self ciesz� si� du�ym zainteresowaniem psycholog�w klinicznych, st�d badania prowadzone w ich kontek�cie dotycz� w pierwszym rz�dzie zaburze� osobowo�ci i zdrowia psy- chicznego, w tym na przyk�ad osobowo�ci z pogranicza czy narcystycznych zaburze� osobowo�ci. Badania na gruncie teorii relacji z obiektem prowa- dzono g��wnie za pomoc� metod projekcyjnych. W serii bada� Drew Westen i wsp�pracownicy wykazali, �e wypowiedzi os�b z zaburzeniem osobowo�ci pogranicznej r�ni�y si� w por�wnaniu z wy- powiedziami badanych cierpi�cych na depresj� i os�b zdrowych. Tre�ci inter- pretowane projekcyjnie �wiadczy�y przede wszystkim o bardziej niech�tnym tonie emocjonalnym w odniesieniach interpersonalnych, ale te� o mniejszej motywacyjnej i emocjonalnej z�o�ono�ci interpretowanych postaci, sk�onno- �ci do instrumentalnego traktowania ludzi i mniejszej zdolno�ci do rozumie- nia cudzych motywacji, my�li i uczu� (Westen, 1991; Westen i in., 1990; Se- gal i in., 1992). R�wnie� wobec w�asnych rodzic�w badani z osobowo�ci� po- graniczn� ujawniali znacz�co wi�cej negatywnych uczu� ni� badani z grupy por�wnawczej i kontrolnej (Baker i in., 1992). Pr�bowano te� tworzy� kwestionariuszowe narz�dzia pomiarowe do ba- dania relacji interpersonalnych, pochodnych wobec relacji z obiektem. Po- s�uguj�c si� analiz� czynnikow�, na bazie 90 opisowych twierdze�, wyodr�b- niono cztery czynniki: Alienacja, Przywi�zanie (wyra�aj�ce brak poczucia 72 bezpiecze�stwa), Egocentryzm (narcyzm) i Brak kompetencji spo�ecznych. C() WARUNKUJE ODNIESIENIE DO �WIATA?... W ten spos�b powsta� Bell Object Relation Inventory (BORI), a dalsze bada- nia potwierdzi�y jego trafno�� (Bell, Bellington, Becker, 1986). Okaza�o si�, �e pacjenci z osobowo�ci� pograniczn� - w por�wnaniu z chorymi na schizo- freni� i leczonymi z powodu depresji - odznaczali si� brakiem zdolno�ci na- wi�zywania wi�zi intymno-uczuciowych i nie cenili wi�zi interpersonalnych. Ujawniali te� powa�ny brak poczucia bezpiecze�stwa w relacjach i nadmier- n� zale�no�� (za: Feist, Feist, 1998, s. 149). Wykazano r�wnie�, �e zaburze- nia w od�ywianiu maj� zwi�zek z zaburzonymi relacjami z obiektem (por�w- naj: anoreksja - odrzucenie matki �ywicielki; bulimia - nieopanowana za- ch�anno��) (Steiger, Leung, Thibaudeau, 1993). Takie wyniki, jak streszczone powy�ej, pokazuj�, �e na bazie teorii relacji z obiektem daje si� stawia� i weryfikowa� hipotezy, kt�re �wiadcz� o tym, �e teoria jest przynajmniej w pewnym zakresie testowalna i - jak sugeruj� wy- niki - r�wnie� trafna empirycznie. Pr�b� rekonstrukcji empirycznych podstaw dla teorii relacji z obiektem oraz zbli�enia tego nurtu teoretycznego do teorii ewolucyjnych by�y badania Johna Bowlby'ego nad l�kiem separacyjnym. Obserwuj�c reakcje nie- mowl�t i ma�ych dzieci na oddzielenie od matki lub opiekunki oraz pos�ugu- j�c si� danymi por�wnawczymi (obserwacje ma�py z rz�du naczelnych), wy- r�ni� on trzy etapy reakcji l�kowej. Pierwszym jest reakcja protestu - dziec- ko p�acze, nie daje si� uspokoi� przez osob� obc� i poszukuje osoby bliskiej, od kt�rej zosta�o oddzielone. Drugi etap to reakcja rozpaczy - dziecko uspo- kaja si�, staje si� smutne, bierne i apatyczne. Trzeci etap, oddzielenia lub izo- lacji, jest unikalny dla cz�owieka - dziecko stroni od ludzi, a kiedy matka po- wraca na tym etapie, dziecko j� ignoruje i unika jej; nie wykazuje r�wnie� re- akcji protestu w przypadku ponownego znikni�cia matki. Pe�ne do�wiadczenie l�ku separacyjnego, tzn. przebycie wszystkich eta- p�w, wydaje si� zostawia� trwa�e �lady w psychice dziecka; wprawdzie nawi�- zuje ono kontakty spo�eczne, jednak bez pe�nego zaanga�owania emocjonal- nego - s� one jakby powierzchowne i pozbawione ciep�a (Bowlby, 1980). Da- ne kliniczne �wiadcz� o tym, �e zdolno�� dziecka do tworzenia wi�zi i przy- wi�zania wyczerpuje si� w miar� kolejnych do�wiadcze� utrwalonej, a na- st�pnie zerwanej wi�zi (Obuchowska, 2001). Teoria przywi�zania - oparta na mocnym fundamencie empirycznym - uczy, �e wi� z osob� doros�� nie tyl- ko daje dziecku podstaw� dla poczucia bezpiecze�stwa, ale r�wnie� rzutuje na p�niejsz� zdolno�� nawi�zywania trwa�ych wi�zi emocjonalnych oraz na charakter tych relacji. Tymczasem zwi�zek przyczynowy nie jest jasny w �wietle bada� pod�u�- nych Michaela Lewisa i wsp�pracownik�w. Mianowicie, je�li poszukuje si� korespondencji mi�dzy problemami w funkcjonowaniu interpersonalnym u dzieci w wieku 6 i 18 lat a zaburzeniami wi�zi emocjonalnej kilka lub kil- kana�cie lat wcze�niej, czyli w okresie niemowl�ctwa, to �zwi�zek" taki da si� wykaza�. Je�li jednak sprawdzi� t� zale�no�� w odwrotnym kierunku, to nie 73 Rozdzia� 3 da si� wykaza� zwi�zku mi�dzy unikowym i ambiwalentnym przywi�zaniem niemowl�cia do matki a trudno�ciami interpersonalnymi kilka i kilkana�cie lat p�niej; trudno�ci w relacjach interpersonalnych w okresie adolescencji korespondowa�y z aktualnymi problemami rodzinnymi, na przyk�ad roz- wodem rodzic�w (Lewis, Rosenthal, Feiring, 2001). Wyniki tego rodzaju uczulaj� na kwesti� sprawdzania, czy obecno�� traumatycznych wydarze� w dzieci�stwie wyka�e zwi�zek z ewentualnymi zaburzeniami w adolescencji lub doros�o�ci (badanie prospektywne), zamiast sprawdzania, czy zaburzenia stwierdzane u os�b dorastaj�cych lub doros�ych koresponduj� z trudnym dzieci�stwem (badanie retrospektywne). Niemniej jednak, kliniczne obserwacje reakcji emocjonalnych u dzieci osieroconych, porzuconych lub oddzielonych od rodzic�w nasuwaj� szereg praktycznych wniosk�w, dotycz�cych na przyk�ad konieczno�ci hospitalizacji dziecka wraz z matk�, organizacji pracy domu dziecka (by nie dopu�ci� do przywi�zania, gdy nie ma szans na stworzenie trwa�ej wi�zi) czy opieki nad dzie�mi opuszczonymi przez rodzic�w. 74 3.4