Osobi�cie uwa�a�bym za rzecz nie tylko mo�liw�, lecz nawet wi�cej ni� prawdopodobn�, i� Marii zdarzy�o si� chodzi� o r�nych porach i r�nymi drogami prowadz�cymi z jej...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Chc�c ujrze� to zagadnienie w pewnym i w�a�ciwym �wietle, nie mo�na zapomina� ani na chwil� o bezmiernej r�nicy, jaka zachodzi mi�dzy ilo�ci� znajomych najbardziej nawet znanego w Pary�u cz�owieka a liczb� wszystkich mieszka�c�w tej stolicy. Je�eli jednak domys� "Le Commercial" mo�e przedstawia� jeszcze jak� warto��, to zmniejszy si� ona wielce, gdy we�miemy pod uwag� godzin�, o kt�rej dziewczyna wysz�a na miasto. "Ulice roi�y si� od �udzi - pisze "Le Commercial" - kiedy wysz�a z domu". Tymczasem sta�o si� inaczej. By�a dziewi�ta rano. Ot� o dziewi�tej ka�dego dnia w tygodniu, pr�cz niedzieli, ulice miasta istotnie roj� si� od ludzi. O dziewi�tej w niedziel� mieszka�cy s� przewa�nie w domu i przygotowuj� si�, by p�j�� do ko�cio�a. Cz�owiek nie pozbawiony zmys�u spostrzegawczego musi zauwa�y� szczeg�lnie opustosza�y wygl�d miasta od �smej do dziesi�tej rano co niedziela. Od dziesi�tej do jedenastej rano ulice s� zat�oczone, nie dzieje si� to atoli o tak wczesnej porze, jak w dzienniku podano. Jest jeszcze inny szczeg�, co do kt�rego spostrzegawczo�� "Le Commercial" nie dopisa�a. "Kawa�ek sp�dniczki nieszcz�liwej dziewczyny - powiada on - d�ugi na dwie stopy i szeroki na jedn� oddarto, okr�cono doko�a jej szyi i zawi�zano na karku, prawdopodobnie w tym celu, by st�umi� krzyk. Uczynili to z�oczy�cy, kt�rzy nie mieli przy sobie nawet chustki do nosa". O ile ten pogl�d jest lub nie jest uzasadniony, przekonamy si� p�niej; jednak�e publicysta mniema, i� owymi "z�oczy�cami, kt�rzy nie mieli nawet chustki do nosa" by�y najn�dzniejsze rzezimieszki. Tymczasem ci w�a�nie nale�� do ludzi, kt�rzy nawet w�wczas posiadaj� chustki do nosa, gdy nie maj� na grzbiecie koszuli. Zauwa�y�e� zapewne, jak od pewnego czasu chustka do nosa sta�a si� wprost niezb�dna dla sko�czonych opryszk�w. - A c� nale�y my�le� - zapyta�em - o artykule w "Le Soleil"? - Jaka to szkoda, �e redaktor tego czasopisma nie urodzi� si� papug�, gdy� by�by niew�tpliwie znakomito�ci� �r�d tej ptasiej odmiany. Powt�rzy� on po prostu pogl�dy ju� og�oszone, szperaj�c za nimi z chwalebn� zapobiegliwo�ci� po r�nych dziennikach. "Rzeczy te le�a�y tam widocznie - powiada on - co najmniej ze trzy lub cztery tygodnie" i "nie ulega w�tpliwo�ci, i� powiod�o si� odkry� widowni� tej ohydnej zbrodni". Szczeg�y, przytoczone ponownie przez "Le Soleil", nie nadaj� si�, zaiste, do rozproszenia mych w�tpliwo�ci w tej sprawie i przyjdzie nam je szczeg�owiej zbada� w zwi�zku z innym dzia�em tego zagadnienia. Obecnie musimy si� zaj�� odmiennymi dochodzeniami. Niepodobna, �eby� nie zauwa�y�, jak pobie�nie dokonano badania zw�ok. Zapewne, i� zagadnienie identyczno�ci nie przedstawia�o lub przynajmniej nie powinno by�o przedstawia� wi�kszych trudno�ci; atoli pozostawa�y jeszcze inne szczeg�y do sprawdzenia. Czy dopuszczono si� na tych zw�okach jakiej kradzie�y? Czy zmar�a mia�a na sobie jakie kosztowno�ci, gdy wychodzih z domu? Je�eli za� mia�a, to czy je odnaleziono? S� to zagadnienia wielkiej wagi, zupe�nie pomini�te przy �ledztwie; a znalaz�yby si� inne, nie mniej wa�ne, na kt�re nie zwr�cono uwagi. Poczynimy starania, by dowiedzie� si� o tym wszystkim na w�asn� r�k�. Spraw� Saint Eustache'a nale�y podda� ponownemu zbadaniu. Nie mam go w podejrzeniu, ale nale�y dzia�a� metodycznie. Musimy si� upewni� nad wszelk� w�tpliwo�� co do wiarogodno�ci affidavit�w za�wiadczaj�cych, gdzie przebywa� kolejno owej pami�tnej niedzieli. Dokumenty tego rodzaju bywaj� niejednokrotnie �rodkiem mistyfikacji. Je�eli oka�� si� bez zarzutu, to pominiemy Saint Eustache'a przy dalszych dochodzeniach. Jego samob�jstwo, kt�re przyczynia�oby si� do wzmocnienia podejrze�, gdyby w owych affidavitach odkryto jakie� kr�tactwa, nie jest - o ile si� ich nie znajdzie - bynajmniej czym� nieprzeniknionym lub czym�, co by zniewala�o nas do zboczenia od zwyczajnej analizy. W tym, co obecnie mam na celu, zamierzam pomin�� wewn�trzne szczeg�y tej tragedii, a skupi� ca�� uwag� na jej zarysach zewn�trznych. W dochodzeniach takich jak niniejsze pope�nia si� zazwyczaj ten b��d, i� ogranicza si� �ledztwo do szczeg��w bezpo�rednich, a nie dba si� zupe�nie o zdarzenia uboczne lub okoliczno�ciowe. Jest to nader niew�a�ciwe ze strony s�d�w, i� zacie�niaj� zeznania i dyskusj� do tego, co namacalnie mie�ci si� w zakresie danej sprawy. Bowiem do�wiadczenie ju� wykaza�o, a prawdziwa filozofia b�dzie zawsze wykazywa�a, �e znaczna, mo�e nawet wi�ksza cz�� prawdy wynika z okoliczno�ci pozornie ze spraw� nie zwi�zanych. Z ducha tej zasady, je�eli niekoniecznie z jej litery, pochodzi to zjawisko, �e wiedza nowoczesna sk�onna jest uwzgl�dnia� nieprzewidziane. Ale mo�e ty mnie nie pojmujesz? Dzieje wiedzy ludzkiej dowodzi�y z tak� nieprzerwan� ci�g�o�ci�, i� zdarzeniom ubocznym, przypadkowym i nieistotnym zawdzi�czamy najliczniejsze i najwa�niejsze odkrycia, �e w ko�cu trzeba by�o, licz�c si� z przysz�o�ci� dalszego post�pu, poczyni� nie tylko wielkie, ale nawet bardzo wielkie ust�pstwa dla wynalazk�w poczynaj�cych si� z przypadku i znajduj�cych si� poza obr�bem oczekiwa� zwyczajnych. Niefilozoficznie ju� jest szuka� oparcia na minionej wizji tego, co by� powinno. Trzeba pozwoli�, by przypadek sta� si� cz�ci� podwalin. Dla nas jest on przedmiotem �cis�ego rozumowania. Podporz�dkujemy to, co jest niedo�cig�e dla wyobra�ni, czemu nie mo�e sprosta� przewidywanie, matematycznym formu�om naukowym. Jest ju� wi�cej ni� pewnikiem - powtarzam raz jeszcze - i� wi�ksza cz�� wszelkiej prawdy bierze pocz�tek ze zjawisk ubocznych. B�dzie to wi�c najzupe�niej zgodne z duchem zasady zawartej w tym twierdzeniu, gdy w sprawie, kt�ra nas obchodzi, odst�pi� od bada� na ubitym i dotychczas ja�owym gruncie samego zdarzenia i zwr�c� si� do wsp�czesnych okoliczno�ci, kt�rych jest ono o�rodkiem. Ty zabierzesz si� do sprawdzania wiarogodno�ci affidavit�w, o kt�rych m�wili�my, ja za� zajm� si� zbadaniem dziennik�w nieco szczeg�owiej, ni� ty to czyni�e�