Tak te� si� sta�o i gdyby i ich flota by�a ci, Panie, potrzebna, mog� j� jak swoj� pod twoje rozkazy postawi�...

Wie�ci i o wschodnich, i babilo�skich zwyci�stwach Kr�la �wiata, przez moich �o�nierzy, kt�rzy ju� wr�cili, wsz�dzie s� rozg�aszane, tak jak nakaza�e�! Chc� te� do Sippar przywie��, przez rzemie�lnik�w wykonane � z�ote �lwy skrzydlate� w ilo�ci� jak� mi zaleci�e�. 1 � najprawdopodobniej chodzi o Etiopi� 2 � mina = 505 gram�w 3 � talent = 30,5 kilograma 4 � szekel = ponad 8 gram�w 5 � ga = 0,4 litra 41 536 rok przed Chrystusem Tabliczki nr 758�763 �A� List Bazazu do Kambyzesa Panie m�j, anim si� spodziewa�, �e tak szybko o obu krajach b�d� m�g� ci napisa�. Ci, kt�rych Spargapis pos�a� � g�ry przebyli i stamt�d uciekli � dziwy teraz opowiadaj�. �aden tam nie zosta�, ale sprawi�, by inni dotarli i stale wie�ci s�ali. Je�li o Gandaryt�w1 idzie, to s� oni tacy sami z wygl�du jak ci, kt�rzy nad rzek� Kofen zamieszkuj� i do Arminy przy��czeni zostali. Za g�rami swoje pa�stwa i swoich kr�l�w maj�. We wszystkich tych pa�stwach wojownik�w wielu, ale bro� od naszej gorsza, a z ubioru i m�stwa s� naszym kobietom podobni. Gdyby podbi� ich trzeba by�o, trudu to wielkiego armii Kyrosa nie sprawi. Moi ludzie dr�g dobrych wypatruj� i przewodnik�w, jak zaleci�e� � spo- sobi�. Najwi�ksze pa�stwo u nich Magadhu si� nazywa, a stolic� jego Rad�agriha, gdzie skarb�w wi�cej ni� w Sardes. Kr�lem jest tam Bimbisara i syn jego Ad�atasiatru. Wiele ple- mion kr�lowi temu podlega, ale jedno jest gro�ne, bo walczy� dobrze umie. U nich, Panie, jedne plemiona rzemios�em, inne handlem, a inne walk� si� zajmuj�. To, kt�re gro�ne, oni Siakjahi nazywaj�, a na ich czele Sindohodenu stoi. Pa�stw innych jest du�o, m�wi�, �e wi�- cej ni� dziesi��, ale do dwu tylko moim ludziom dotrze� si� uda�o. Na p�nocy do Awantu, gdzie kr�l Praczandasenu, i do Kosali, kt�rego kr�lem jest Prasewadzita. M�wi�, �e ten kr�l m�g�by wszystkimi Gandarytarni rz�dzi�, ale nie ma takiego plemienia wojownik�w, jakie ma Bimbisara. We wszystkich tych pa�stwach, drogich kamieni tyle, �e na placach kupieckich s� sprze- dawane, a po�r�d nich s� i takie, kt�re �zami p�acz� i �mier� przepowiadaj�. Do ich krain i rzekami, i morzem dop�yn�� mo�na. Najwi�cej okr�t�w stoi w mie�cie Bhrygukoczhu, kt�re murami nie jest bronione i do zdobycia �atwe wielce, a tam � kupcy towary swoje sk�adaj�. Do miasta tego przez g�ry przej�� mo�na i wiem ju�, jak to uczyni�! Ci�ko u nich tylko przez lasy przechodzi�, kt�re s� g�ste i ostre bardzo, a powietrze w nich gor�ce i wodniste, tak �e ci ludzie, co tam mieszkaj�, chodz� bez odzie�y �adnej. Nie �miej si�, o Panie, ale m�- wi�, �e w ich miastach, w domostwach � na kszta�t �wi�ty� budowanych � r�nych rzeczy nauczy� si� mo�na i to nie tylko m�skich, ale i niewie�cich. Podobno nawet ta�czy� i �piewa� ucz�. Ludzi, co tym si� zajmuj�, powa�aj� oni i na r�wni z kr�lami traktuj�. Jeden z moich, co u kawi Wisztaspy w Partii wraz ze mn� bywa�a powiada, �e wiele u Gandaryt�w s�ysza� o m�u, kt�ry, podobnie jak Zaratustra � wiernych zbiera i naucza. Pochodzi on z owego ple- mienia wojownik�w, a zowi� go Gautama albo Mahapurusza2. Pono kr�l�w on swoich lek- cewa�y sobie, a ci u niego o pos�uchanie i rad� zabiegaj�. M�wi on, �e bog�w �adnych nie ma i �eby by� dobrym, trzeba tylko dziesi�� cn�t przestrzega�. Jakie to cnoty, jeszcze nie wiem. Jak widzisz, o Panie, dziwni tam ludzie mieszkaj� i zwyczaje ich odmienne od naszych. �eby ich pozna�, �y� tam trzeba, co te� swoim ludziom rozkaza�em. A �e i w�r�d Sogdyjczy- k�w wybra� mo�na wielu do Gandaryt�w podobnych, tak w�a�nie uczyni�em. Ci trzej od Spargapisa, co z krain zza Wysokich G�r szybko uciekli, powiadaj�, �e miesz- kaj� tam ludzie, co sk�r� cytrynow� maj�. Wszyscy s� do siebie zupe�nie podobni i oczy maj� nie prosto, a krzywo w twarzy osadzone. Zrozumie� ich nie spos�b, bo mowa ich �adnej ludzkiej nie przypomina, a bardziej do szczekania ps�w ni� czegokolwiek jest podobna. W krajach tych te� du�o pa�stw, ale jakich, jeszcze nie wiem, bo ci co tam byli, doszli tylko do jednego, kt�re owi psiog�owcy Czenhu3 nazywaj�. Walki tam podobno dzie� w dzie� trwaj�, a wojownicy dobrze s� uzbrojeni i waleczni wielce. Przej�cie przez G�ry Wysokie bardzo jest ci�kie i blisko miesi�c trwa, a potem jeszcze miesi�c i�� trzeba. A �e oni inni s� zupe�nie, to kto tam dotrze, szybko rozpoznany jest i wi�ziony, tak jak to ludziom Spargapisa si� przyda- 42 rzy�o. Oni te� m�wi�, �e pod�ug ich rozumienia tego, co widzieli i s�yszeli � w tych krajach kr�l�w nie ma wcale! Postaram si�, o Panie, by innych jeszcze ludzi tam wys�a�. Wybada� chc�, czy po�r�d plemion, co przy Wielkich G�rach mieszkaj�, nie ma jakich� niewolnik�w, kt�rzy by z tych dziwnych krain na t� stron� g�r si� dostali. Tabliczka nr 666 �A� List Kambyzesa do Gubaru Po spotkaniu z Harpagosem, kt�ry jak wiem i ciebie odwiedzi�, nakaza�em, by ze wszyst- kich satrapii przes�ane zosta�y do Sippar miary i ci�ary, kt�re w handlu s�u��. M�wi�, �e najlepsze s� w Fenicji, dostarcz mi takie. Chc� te�, by twoi ludzie zebrali od kap�an�w babi- lo�skich to wszystko, co oni o innych krajach wiedz�. Tabliczka nr 784 �A� List Kambyzesa do Bazazu Zaiste ciekawi� mnie inne narody, cho� od kiedy z r�nych stron �wiata wie�ci otrzymuj�, dziwi� si� innym obyczajom przestaj�