Die lateinische Ekloge des Humanismus, Gerbrunn b...

Wiirzburg 1981; K.Krautter, Die Renais-sance der Bukolik in der lateinischen Literatur des XIV J. von Dante bis Petrarca, Miinchen 1983. Anna Krzewi�ska Por. te�: Arkadia. Dramat. Literatura ziemia�ska. Misterium. Pastora�ka. Poezja polityczna. SILVA RERUM Nazwa i poj�cie. Siha rerum (las rzeczy) lub w spolszczonej formie �sylwa" to nazwy okre�laj�ce charakterystyczny dla kultury staropolskiej typ -� ksi��ki r�kopi�miennej. Sylwy by�y spisywane na u�ytek w�asny skryptora lub dla niewielkiego, rodzinnego lub s�siedzkiego kr�gu odbiorc�w. Zawiera�y r�norodne materia�y (w tym literackie), zale�nie od zainteresowa�, zaj�� lub potrzeb g��wnego tw�rcy. Znaczenie oraz genez� nazwy siha rerum przedstawi�a S. Skwarczy�ska. W staro�ytno�ci nie pos�ugiwano si� takim wyra�eniem. S�owo siha posiada�o w �acinie trzy znaczenia: 1. las, b�r; 2. drzewo opa�owe, budulec; 3. wielki zapas, obfito��. Cyceron (De oratore III 24) akcentowa� ostatnie z tych znacze�, skoro s�owem siha okre�li� zapas s��w i wyra�e�, z jakiego ma czerpa� m�wca. Dla Kwintyliana siha to w�a�ciwie brulion, pierwsza wersja zamierzonej mowy (Jnstitutio oratoria, 3, 17). Nazwa siha rerum pojawi�a si� w Polsce ju� w okresie p�nego renesansu. Nawi�zywano w�wczas przewa�nie do jej podstawowego znaczenia (tzn. las, b�r), gdy� stwarza�o to, dzi�ki poetyckim obrazom lasu, mo�liwo�ci stosowania bogatej metaforyki. W poetykach XVII i l. p�. XVIII w. niekt�rzy teoretycy okre�lali mianem sihae gatunek poetycki, M.K. Sarbiewski za� nazw� t� obj�� wi�kszo�� gatunk�w -� poezji okoliczno�ciowej. W XVII w. nazwa siha rerum coraz cz�ciej pojawia si� w tytu�ach ksi�g r�kopi�miennych. Czasem nawet spotykamy pr�by jej obja�nienia, czy to w rozbudowanym tytule, czy te� za pomoc� specjalnie pisanych epigramat�w. W ka�dym razie we wszystkich zastosowaniach s�owa siha powtarza� si� moment r�norodno�ci, ale te� pewnego niedoko�czenia, niedopracowania, braku artystycznego pi�tna. Chocia� nazwa siha rerum nawi�zuje najsilniej do pierwszego, podstawowego znaczenia wyrazu siha, to nale�y j� ��czy� r�wnie� i z innymi wariantami znaczeniowymi, a przede wszystkim z tym, kt�ry eksponuje wielki zapas, obfito��. Sylwy w kulturze staropolskiej. Sylwy stanowi�y specyficzn� odmian� ksi��ki r�kopi�miennej. Pierwsze zbiory tego rodzaju pojawi�y si� w Polsce ju� w XVI w., co pozostawa�o zapewne w zwi�zku z aktywizacj� �ycia politycznego szlachty w okresie po pierwszym bezkr�lewiu. Przewa�a�y w nich materia�y o charakterze politycznym, dominowa� j�zyk �aci�ski. Jednak�e w�a�ciwy rozkwit ksi��ki sylwicznej przypad� na okres kultury baroku, a wi�c na wiek XVII i 1. p�. 773 SILVA RERUM \ / XVIII. Pomy�lny rozw�j szkolnictwa do p�. XVII w. sprzyja� zainteresowaniom czytelniczym, natomiast osiad�y tryb �ycia nie sprzyja� ich zaspokajaniu (trudny dost�p do ksi��ek, brak sta�ej prasy). Upadek -> drukarstwa w p�. XVII w., spowodowany licznymi wojnami oraz likwidowaniem oficyn r�nowierczych, wp�yn�� na pogorszenie si� tej sytuacji. Ksi��ki drukowane by�y te� po prostu bardzo drogie. Braki te uzupe�niano wi�c zapisywaniem najciekawszych wiadomo�ci, kopiowaniem m�w, list�w, druk�w. Powstaj�ce w ten spos�b ksi�gi w��czano na r�wni z drukami do rodzinnych ksi�gozbior�w. Autorzy sylw w�r�d motyw�w podj�cia pracy nad nimi podawali cz�sto pobudki religijne, spo�eczne (po�ytek potomnych) oraz osobiste (ch�� ws�awienia w�asnego imienia czy rodu). Analiza tre�ci sylw ka�e jednak przypuszcza�, �e kierowano si� w istocie celami praktycznymi. Niew�tpliwie du�e znaczenie odgrywa�o pragnienie podkre�lenia roli w�asnej rodziny, szczeg�lnie w �yciu publicznym, oraz upami�tnienia wa�nych wydarze� z jej �ycia. Notowanie m�w, list�w, dokument�w u�atwia�o na pewno udzia� w �yciu politycznym i towarzyskim. Przekazywano te� informacje o sprawach finansowych czy gospodarczych. Skrz�tne wpisywanie -> nowin, list�w z awizami, relacji �wiadczy o tym, �e sylwa zaspokoi� mia�a ciekawo�� �wiata, zast�powa�a czasopismo. W zbiorach o typie kolekcjonerskim dochodzi� jeszcze motyw ludyczny; sylwy s�u�y�y do wsp�lnego odczytywania w dobranej kompanii wierszy czy anegdot. O tym, �e sylwy budzi�y zainteresowanie, �e by�y czytane i uzupe�niane, dowodz� marginalia nanoszone r�k� nie nale��c� do skryptora. Czytelnicy u�ci�lali daty, nazwiska, wpisywali w�asne komentarze i opinie, bardzo cz�sto interesuj�ce ich fragmenty podkre�lali. Tak wi�c w sylwach znajdujemy �lady aktywnego czytania analogiczne do tych, jakie daj� si� zaobserwowa� w ksi��kach drukowanych. Notatki proweniencyjne dotycz�ce dziedziczenia, po�yczania czy te� kopiowania sylw �wiadcz� o tym, �e przedstawia�y one konkretn� warto�� dla swych w�a�cicieli. Podzia� sylw, ich zawarto�� i uk�ad. W�r�d r�kopis�w sylwicznych powstaj�cych od XVI do p�. XVIII w. spotykamy zbiory o r�nym charakterze. Pr�b� ich podzia�u mo�emy przeprowadzi� ze wzgl�du b�d� na przynale�no�� stanow� autor�w, b�d� na tre�� zbior�w. W pierwszym wypadku odr�ni� mo�na sylwy szlacheckie i mieszcza�skie. Sylwy szlacheckie wyst�powa�y znacznie cz�ciej, co wynika�o zapewne z trybu �ycia szlachty i jej zainteresowa� �yciem publicznym i towarzyskim. Szlacheckie zbiory typu sihae powstawa�y na ca�ym obszarze Rzeczypospolitej. Zapewne brak rezerw czasowych, a z drugiej strony �atwiejszy dost�p do ksi�gozbior�w spowodowa�y, �e w miastach ten rodzaj r�kopis�w nie rozwin�� si� tak szeroko. Jednak�e znajdujemy r�wnie� przyk�ady sylw mieszcza�skich. Drugiego podzia�u mo�emy dokona� analizuj�c tre�� sylw. Og�lnie rzecz bior�c daj� si� tu wyr�ni� nast�puj�ce typy: rodzinne, u�ytkowe i literackie. Sylwy rodzinne by�y spisywane przez przedstawicieli rod�w i kontynuowane czasem nawet przez kilka pokole�. Znajdujemy w nich przewa�nie, mniej lub bardziej rozwini�ty dzia� odnosz�cy si� do spraw rodzinnych skryptora, niekiedy nawi�zuj�cy do bie��cych wydarze� politycznych. Opr�cz tego istotn� cz�� stanowi�y r�ne przepisy gospodarcze, recepty, rachunki domowe itp., ponadto wzory m�w, list�w, utwory publicystyczne, nowiny oraz listy i mowy os�b konkretnych, cz�sto dotycz�ce stosunk�w lokalnych, ale tak�e zagadnie� og�lnych. Istotnym sk�adnikiem sylw by�a poezja. Wiersze o tre�ci politycznej stanowi�y przewa�nie komentarz do bie��cych wydarze�, wyra�a�y niekiedy bardzo r�ne, przeciwstawne sobie stanowiska. Znale�� mo�na r�wnie� obscoena, erotyki lub wiersze religijne. Zdarzaj� si� odpisy druk�w. W sylwach u�ytkowych, kt�rych geneza i charakter wi�za�y si� z konkretn� dzia�alno�ci� publiczn� lub zawodow� tw�rc�w (np