w�asnym wyobra�eniem (por...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

3.11.6.4). Poznawa� znaczy zbudowa� wed�ug tego samego wzoru: "Dajcic mi materi�, a zbuduj� z tego �wiat: to znaczy, dajcie mi materi�, a poka�� wam, jak powinien z tego powsta� �wiat"`�. Do �wiata, kt�ry powsta� dzi�ki boskiej sztuce, dobroci i m�dro�ci, zacz�to stosowa� kryteria mo�liwo�ci konstrukcyjnych cz�owieka. Konsekwencj� tego jest nast�pny krok w my�leniu cz�owieka: zaczyna on widzie� w sobie r�wnie� ulepszyciela zastanej przyrody, on, homo faber, dzi�ki pot�dze technologicznej stw�rca nuwych �wiat�w. Oczywi�cie idea ta mo�e przyj�� zatrwa�aj�c� posta�, je�li cz�owiek, dzi�ki manipulacji materia�em genetycznym, potrafi zmieni� natur� w�asn� i pozosta�ych organizm�w. Te mo�liwo�ci ingerencji trwo�� nie tylko z powodu skrupu��w moralnych, jakie si� tutaj budz�, ale i dlatego, �e tego Por. Mittelstrati J.: Das Wirken der Natur. W: Rapp 1: (ed.): NaW n~erstandnis und Naturbeherrschung. Munchen 1981, s. 44-59. � Por. Dijksterhuis E. J.: Die Mechanisierung des Welthildes. Berlin 1956. ro Kant L: Altgemeine Naturgeschichte und Theorie des liimmels. W: Werke (Pr. Ak. Augsg.), t. 1, s. 230. 517 I'rzyroda rodzaju zmiany sa� tyle� nieodwracalnc, ile z uwagi na swe nast�pstwa nieobliczalne. 3.11.4.4. Przyroda jako norma: "zgodno�� z natur�" Z rozumicniem przyrody jako strukturalno-�.r�d�owego sposobu bycia wi�� si� r�norakie normatywne zastosowania poj�cia natury. We�my za przyk�ad medycyn� I-Iipokratejsk�. I'rzez physis rozumiano w niej normalny stan zdrowia danego cz�owicka lub okre�lonego narz�du. Je�li ten stan zak��ci�a choroba, nale�a�o go - dzi�ki sztuce lekarskiej - ponownic pr-r.ywr�ci�. Kiedy w tym kontek�cic m�wiono r�wnie� o tym, �e ka�da choroba ma w�asn� physis i naturalne przycryny j,� wywo�uj�ce, chodzi�e> o dawny sens tego terminu (por. 3.11.4.1). Szczcg�lny aspekt tego medycznego poj�cia physis ujawnia si� dwojako: w tym, co zwyk�o si� nazywa� "normaln<�" konstytucj� lub funkcj�, i w aktywno�ci natury prowadz�cej clo wyzdrowienia, aktywno�ci, kt�r� lekarz mo�e tylko wspiera�, ale kt�rej nic mo�e zast�pi� w�asn<� umiej�tno�ci�. "Lekarz kuruje, ale natura prowadzi du uzdrowienia". Normatywny spos�b m�wienia o przyrodzie przenikn�� do wiclu dzicdzin. Pocz�wszy od wyobra�e� na temat naturalnego od�ywiania si� i stylu �ycia, naturalnych porz�dk�w spo�ecznych i form pa�stwowych, a� po prawo naturalne i natucaln� moralno��, zawsze by�a to idea urzekaj�ca: usprawicdliwi� okre�lone stosunki przez przedstawienie ich jako naturalnych lub "zgodnych z natur�". Spotykamy wi�c "naturalizm", tzn. usprawiedliwienic normatywnych stosunk�w przez powo�ywanic si� na te, kt�re panuj� w przyrodzie, nie iylko w etyce i nauce o pa�stwie, ale r�wnie� w estetyce, pedagogice, socjologii, psychologii i wielu dziedzinach kultury. Silniejsi "z natury" czuli si� powo�ani do panowania nad s�abszymi, a o niewolnikach m�wione; 2e s� zniewole�i ��usznie, gdy� jest to zgodne z ich niewolnicza� natur�. ` Za wykwit naturalizmu nale�y jednak uzna� tak�e r�ne formy przypisywania przyrodzie charakteru podmiotowego: jest dobrotliwa lub okrutna, sk�onna ukrywa� si� lub wchodzi� w kontakt, m�ci si� za zadane jej rany lub niesie p�ody swym mi�uj�cym pok�j dzieciom - wszystkie te zwroty personifikuj�ce przyrod� i sugeruj�ce, �e kieruje si� ona celami i doznaniami tak jak ludzkie podmioty, nie maj� oparcia w nauce. Cho� naturalizmowi od XVIII w. zarzucano s�u�enie ideologii, a "naturalistyczny b��d rozumowania" spotka� si� z zasadnicz� krytyk�, mo�na Yrzyroda ttatrafi� na� w r�nych postaciach argumentacji ekologicznej i krytyki kultury, zw�aszcza w zaklinaj�cym nas wezwaniu: "z powrotem do natury" (por. 3.12.1.2). 3.11.5. Kontrastuj�ce opozycje Poj�cic przyrody ryskuje wyrazisty kuntur dopicro d-r.i�ki kontrastuj�cym je przeciwstawicniom. W my�leniu greckim poj�cie to hy�o okre�larie g��wnic za pomoc� dw�ch par opozycji: physis - techite i physei - thesei. Pietwsz� opozycj� nale�y rozumic� ontologicznic. Dzicli ona rzeczy na takie, kt�re �r�dto swego bytu maj<~ w sobic samych, i takie, kt�re maj� jc w czym� innym". 'I� piemvsze puwstaj� za przyczyn� natury, te drugic dzi�ki umiej�tno�ci. I)rug.i OpOZyC~tt dutyczy statusu stosunk�w prawnych i przeciwstawia to wszystku, co "z natury" (physei) jest tego lub innego rodzaju, temu wszystkicmu, co w nast�pstwie ustanowienia (lhesei) zosta�o tak lub inaczej urz�dzunc. I'odczas gciy w ranutch pictwszcj opozycji mamy zawsze do czynienia z autentyczn� roz�slczno�ci�, z drug� opozycj� cz�sto ��czy si� teza, �e wszystkic stosunki prawne maj.� charakter uzgodnienia (thesei), tzn