Wronkowska S...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

, Podstawowe poj�cia prawa i prawoznawstwa. Cz�� I, Pozna� 2002. Wronkowska S., Ziembi�ski Z., Zarys teorii prawa, Pozna� 1997. Ziembi�ski Z., Logiczne podstawy prawoznawstwa, Warszawa 1966. Ziembi�ski Z., Problemy podstawowe prawoznawstwa, Warszawa 1980. Rozdzia� XII STRUKTURA PRAWA 1. PRAWO PRYWATNE l PRAWO PUBLICZNE Ka�dy z nas � w �yciu prywatnym i zawodowym � porusza si� pod kontrol� dw�ch wielkich, r�ni�cych si� od siebie, obszar�w regulacji: prawa prywatnego i prawa publicznego. Wyr�nienie to ma za sob� wielowiekow� tradycj�, si�gaj�c� staro�ytnego Rzymu. prawo prywatnej aktywno�ci spo�ecze�stwa 1.1. Prawo prywatne obs�uguje sfer� autonomicznej, prywatnej aktywno�ci spo�ecze�stwa rozumianego jako zbi�r podmiot�w nie podporz�dkowanych organizacyjnie aparatowi w�adzy. Prawo prywatne jest tworzone przez pa�stwo w celu u�atwienia nawi�zania wzajemnych relacji przez te podmioty i w celu ochrony ich interes�w. r�wno�� stron Stronami stosunk�w prywatnoprawnych s� osoby fizyczne, osoby prawne i inne podmioty � cech� charakterystyczn� jest to, �e wchodz�c we wzajemne relacje s� one wzgl�dem siebie z punktu widzenia prawa w zasadzie r�wnorz�dne, �aden z podmiot�w nie wyst�puje w relacjach prywatnoprawnych jako podmiot wyposa�ony w kompetencje w�adcze, kt�rym musz� si� podda� inne podmioty prawa. Strony s� r�wne wzgl�dem siebie i wobec prawa. Prawo jest tak ukszta�towane, aby proponowane przez prawodawc� rozwi�zania tworzy�y rozs�dny kompromis mi�dzy interesami stron. Prawo prywatne kreuje wi�c stosunki o charakterze kooperacyjnym i koordynacyjnym. Samo nawi�zanie i rozwi�zanie stosunk�w mi�dzy stro- /. Prawo prywatne i prawo publiczne 329 nami jest dobrowolne, a wi�c nie z woli pa�stwa, i z woli stron powstaj� (i ustaj�) mi�dzy nimi konkretne obowi�zki i uprawnienia. cywilnoprawna metoda regulacji Je�li prawodawca reguluje stosunki spo�eczne w taki spos�b, �e pozycja stron w stosunku prawnym jest r�wnorz�dna, a wi�c �aden podmiot nie mo�e jednostronnie (w�adczo) kszta�towa� sytuacji prawnej drugiego, m�wimy, �e prawodawca wykorzysta� cywilnoprawn� metod� regulacji. W ten spos�b np. prawo rodzinne reguluje prawa i obowi�zki ma��onk�w, a prawo cywilne prawa i obowi�zki stron zawieraj�cych umowy (np. sprzeda�y, po�yczki, najmu). ius dispositivum Regulacje prywatnoprawne opieraj� si� na przepisach wzgl�dnie obowi�zuj�cych (iuris dispositivi\ by�a ju� o nich mowa w rozdziale V. Przypomnijmy, �e przepisy te jedynie sugeruj� zachowania, kt�re mo�na podj��, ale kt�re nie s� bezwzgl�dnie nakazane albo zakazane. Mo�emy wi�c zawrze� umow� kupna-sprzeda�y dok�adnie na tych warunkach, kt�re s� przewidziane w kodeksie cywilnym, ale te� mo�emy uzgodni� inne warunki. O�wiadczenie woli stron ma moc wi��c� i zyskuje pierwsze�stwo nad przepisami prawa (z wyj�tkiem iuris cogentis). Wyodr�bnienie przepis�w dyspozytywnych nie zawsze jest proste z tego wzgl�du, �e wiele akt�w prawodawczych to akty kompleksowe, a wi�c zawieraj�ce poza przepisami iuris dispositivi tak�e przepisy bezwzgl�dnie obowi�zuj�ce (iuris cogentis). B��dna kwalifikacja przepisu mo�e prowadzi� do b��d�w w stosowaniu i realizowaniu prawa. Cz�sto forma wyra�enia przepisu wskazuje, i� chodzi o ten rodzaj regulacji, np. przepis stanowi: �mo�na si� um�wi�" albo �w braku odmiennej umowy", �chyba �e co innego wynika z tre�ci czynno�ci prawnej", czy �w braku umowy w tym wzgl�dzie", �je�eli umowa mu tego nie zabrania". Jednak�e przepisami iuris dispositivi s� tak�e inne jeszcze przepisy opr�cz tych, o kt�rych dyspozytywno�ci decyduje ich posta� j�zykowa. Ich wyodr�bnienie wymaga wiedzy w zakresie wyk�adni prawa i zale�y od za�o�e� aksjologicznych odtworzonych przez interpretatora, zw�aszcza za� od rangi, jak� nada si� zasadzie wolno�ci um�w. Je�li jest ona ceniona wy�ej ni� inne warto�ci, powstan� wi�ksze mo�liwo�ci zakwalifikowania okre�lonych przepis�w do iuris dispositivi. W prawie prywatnym pojawiaj� si� tak�e przepisy jednostronnie bezwzgl�dnie obowi�zuj�ce: iuris semidispositivi (por. rozdzia� V). Daj� one 330 XII. Struktura prawa mo�liwo�� odst�pienia tylko na korzy�� jednej ze stron, na og� chodzi tu o stron� s�absz� (np. konsumenta albo pracownika). Tak�e semidyspo-zytywno�� nie zawsze wynika z formy wyra�enia przepisu. Trzeba dokona� wyk�adni, aby zorientowa� si�, jaki to przepis. prawo �samoobs�ugowe" Kolejnym charakterystycznym elementem jest to, �e w przypadku �bezkolizyjnego" dzia�ania prawa, pa�stwo w zasadzie w �aden spos�b nie wkracza w stosunki mi�dzy podmiotami prywatnymi. Organy pa�stwa zaczynaj� dzia�a� tylko z inicjatywy podmiot�w tym zainteresowanych. Je�li nie ma w s�dzie pozwu o rozw�d albo o zap�at� � nie ma aktywno�ci pa�stwa. Wzajemne stosunki mi�dzy ma��onkami mog� uk�ada� si� bardzo �le, rozk�ad po�ycia mo�e by� trwa�y i zupe�ny, jednak s�d zajmie si� spraw� tylko w�wczas, je�li strona z�o�y pozew o rozw�d. Je�li kto� nie oddaje w terminie po�yczonych prywatnie pieni�dzy � r�wnie� �aden s�d nie podejmie dzia�a�, dop�ki strona nie z�o�y pozwu. Prawo prywatne oparte jest na swoistej �samoobs�udze" podmiot�w. To one decyduj�, czy b�d� dochodzi� swoich praw. Organy ochrony prawnej w sprawach prywatnych nie dzia�aj� z urz�du, a z inicjatywy stron