�Oczywi�cie w pierwszym rz�dzie powo�ani s� do tego 180 ksi�a, kt�rzy przy dobrych ch�ciach mog� wsp�pracowa� na terenie swej paraf ji z nauczycielstwem katolic-kiem...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Z najg��bszym szacunkiem ks. (podpis nieczytelny) De- I legat Dekanalny do Spraw w S. M. l Bras�aw, 22. X. 1928 r. .A wykonanie tego rodzaju polece� wygl�da mniej wi�cej z ma�emi odchyleniami lak: zebranie na plebanji, herbatka, wymy�lanie na Zwi�zek, zachwalanie Stowarzyszenia, wreszcie zawi�zanie Ko�a. Wed�ug tej recepty zawi�za�o si� r�wnie� Ko�o Stowarzyszenia w miejscowo�ci D...: Ksi�dz Gr. zaprosi� do siebie osiem �upatrzonych" ofiar, ksi�dz Z... przywi�z� mu niekt�rych na w�asnym w�zku, a po za�atwieniu wst�pnych ceremonij przyst�piono do wyboru Zarz�du W sk�ad Zarz�du weszli: ksi�dz Gr. � prezes, ksi�dz Z. � w-ceprezes, nauczyciel p. M. � sekretarz, nauczyciel p. R. � tkarbnik. Charakterystyczne to dokumenty. Kler wyst�puje tu oficjalnie z polecenia w�adz ko�cielnych, w roli organizatora nauczycielstwa, nauczyciel za� Stowarzyszeniowiec w roli biernego narz�dzia, niezdolnego nawet samodzielnie zadecydowa� o swem przyst�pieniu do organizacji zawodowej. Czy, rozwa�aj�c spraw� z tego punktu widzenia, Stowarzyszenie Chrze �cija�sko-Narodowego Nauczycielstwa Szk� Powszechnych zas�uguje istotnie na nazw� organizacji zawodowej, w�tpi� wypada. A w�tpliwo�ci te zwi�kszaj� si� jeszcze, gdy si� policzy te szeregi ksi�y, nale��cych do Stowarzyszenia, wyg�aszaj�cych na zjazdach stowarzyszeniowych programowe referaty, zamieszczaj�cych artyku�y w prasie �ci�le stowarzyszeniowej i t. d. Wysi�kom kleru, zorganizowania pod swym patronatem nauczycielstwa i zaw�adni�cie t� drog� szkolnictwem polskiem, nie odpowiadaj� rezultaty. Stowarzyszenie, mimo opieki duchowie�stwa, rozwija si� s�abo, wiedzie �ywot suchptniczyr podtrzymywany jedynie sztucznemi zastrzykami. I nic dziw nego. Wszak ideologja Stowarzyszenia na czas d�u�szy mo�e pozyska� jedynie jednostk� biern�, niezorjentowan� w podstawowych zagadnieniach spo�ecznych, lub te� jednostk�, szukaj�c� �wiadomie karjery �yciowej w cieniu sutanny ksi�dza. Takich jednostek nauczycielstwo na szcz�cie wiele nie liczy i dlatego Stowarzyszenie nie znajduje w szeregach nauczycielskich podatnego gruntu dla swego rozwoju. Og� nauczycielstwa � czterdzie�ci pi�� tysi�cy � skupia si� w Zwi�zku Nauczycielstwa Polskiego^ organizacji, kt�ra statutowo cel sw�j okre�li�a nast�puj�co: 181 Oelem Zwi�zku jwst: a) zjednoczenie polskiego nanczycic&twa szk� wszelkich stopni i typ�w w Pa�stwie celem podniesienia godno�ci stanu nauczycielskiego i obrona jego intelektualnych i ekonomicznych interes�w; b) obrona zawodowych, obywatelskich i s�u�bowych praw cz�onk�w; c) podniesienie szkolnictwa i og�lnej o�wiaty; d) d��enie do ekonomicznego podniesienia Pa�stwa. W drodze do realizowania tego celu Zwi�zek Nauczycielski atakowany jest ustawicznie przez kler polski, kt�ry nie mo�e si� pogodzi� z my�l�, �e gruntownie przemy�lana i na szerok� skal� zakrojona akcja organizacyjna Zwi�zku d�wiga powoli, ale coraz wy�ej, o�wiat� w Pa�stwie. Akcji tej zwi�zkowej ma s�uszne powody obawia� si� kler w Polsce. O�wiata w kra iu � to ukr�cenie wszechw�adzy kleru � to ukr�cenie jegc dochod�w � dwie kl�ski, kt�re kler w przysz�o�ci przewiduje, ale kt�rych radby unikn�� za wszelk� cen�. Zreszt� ju� i obecnie ma kler osobiste porachunki ze Zwi�zkiem Nauczycielstwa Polskiego. To, �e w Sejmie Ustawodawczym upad� w trzeciem czytaniu wniosek o wprowadzenie w Polsce szko�y wyznaniowej, jest niew�tpliwie w lwiej cz�ci zas�ug� Zwi�zku. �wiadectwo tej prawdzie daje cz�owiek niepodejrzany o sympatje do Zwi�zku, bo sam ks. biskup Stanis�aw Adamski w swej broszurce p. L �Szko�a wyznaniowa czy mieszana". Pisze on (str. 14): W dniu g�osowania przyby�a do Sejmu delegacja lewicowego Zwi�zku Nauczycieli Polskich. Delegacja ta odwiedzi�a w ostatnich godzinach przed g�osowaniem wszystkie kluby poselskie w Sejmie, b�agaj�c niemal ze �zami wszystkich, a�eby, bro� Bo�e, nie g�osowali za szko�� wyznaniow�, lecz jedynie za szko�� mieszan�, kt�ra, wed�ug o�wiadczenia cz�onk�w delegacji, sama jedna uchroni� mog�a mniejszo�ci narodowe polskie od wynarodowienia. Niekt�re stronnictwa, kt�re stale sympatyzuj� z lewic� i chcia�y sobie zapewni� poparcie socjalist�w i �yd�w w innych kwestjach, czeka�y tylko na t� sposobno��, a�eby narodowym wzgl�dem m�c uzasadni� i uniewinni� stanowisko wrogie szkole wyznaniowej. Inni zn�w pos�owie, niew�tpliwie narodowo u�wiadomieni i pe�ni dobrej woli, nie zrozumieli podst�pnych i na bl�dnem rozumowaniu opartych wywod�w delegacji nauczycielskiej. Poszli na lep z�udnych wywod�w i albo 182 g�osowali przeciw szkole wyznaniowej, albo te� usun�li si� od g�osowania. Stronnictwa prawicowe w decyduj�cej chwili przed g�osowaniem w trzeciem czytaniu uwiedzione argumentacj� delegacji nauczycielskiej zwolni�y swych pos��w z obowi�zku solidarnego g�osowania za szko�� wyznaniow�. Tym sposobem przesz�a w konstytucji polskiej szko�a mieszana z obowi�zkow� nauk� religji do 18 roku �ycia. Oczywi�cie to uratowanie Polski od niebezpiecze�stwa szko�y wyznaniowej by�o powa�nym sukcesem Zwi�zku Nauczycielskiego, a zarazem dotkliw� pora�k� kleru. Kler tej kl�ski swojej w Sejmie Ustawodawczym nie mo�e Zwi�zkowi do dnia dzisiejszego wybaczy�. jl�wnie� nie ino�e kler wybaczy� i tego, �e' Zwi�zek Nauczycielstwa Polskiego udziela cz�sto i to skutecznie prze�ladowanym przez kler swym cz�onkom opieki prawnej. W om�wionym poprzednio, s�ynnym procesje �om�y�skim, kt�ry sta� si� moraln� kl�sk� uieiylko ksi�dza �., ale i ca�ego kleru w Polsce, broni� atakowanego nauczycielstwa z ramienia Zwi�zku we wszystkich instancjach, do S�du Najwy�szego w��cznie, adwokat dr. Grali�ski. Tak�e i wiele innych proces�w nauczycielstwa z klerem dzi�ki poparciu materjalnemu ze strony Zarz�du G��wnego Zwi�zku sko�czy�o si� dla nauczycielstwa pomy�lnie