Przy takiej postaci z�by s� pi�kne i bardzo bia�e, sk�ra delikatna i po�yskuj�ca si�, �y�y pe�ne i wydatne, w�osy najcz�ciej jasne i oczy b��kitne, lubo bywaj� niekiedy i oczy, i...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Raz wszcz�te w tak zbudowanych cia�ach suchoty s� zazwyczaj �miertelne, a lekarze uwa�aj� ten ich gatunek za najgorszy. Ale te� w�a�nie uwa�a�em, i� ich najcz�ciej unikaj� tak usposobione osoby; a przypatruj�c si� bli�ej ich sposobowi �ycia przekona�em si�, �e tak niemal broni� si� od tej �miertelnej choroby, jak �y� i dzieci hodowa� radzi�em, a�eby skrofuliczn� konstytucj� przyt�pi� lub zniszczy�. Wszak�e je�eli moc� tej konstytucji powsta�y ju� w p�ucach gruczo�y i zaognieniem si� gro�� lub ju� zaognia� si� poczynaj�, takowy spos�b �ycia szkodliwym by� mo�e. Ile albowiem uwa�a� mog�em (a zna�em i znam jeszcze takie osoby), tak zbudowana m�odzie� �yj�c twardo, w niewygodach, pracy, nie wystrzegaj�c si� niczego, ale �yj�c skromnie, przy cz�sto nawet wybuchaj�cych katarach nie dostawa�a suchot. Dla czego wojskowa s�u�ba lub pracowite �ycie gospodarskie na wsi najlepiej im s�u��. Jeszcze znam takich, kt�rzy z poczynaj�c� si� niemal chorob� wszed�szy do wojska, po odbyciu najpracowitszych kampanij powracali zdrowi i czerstwi. W miastach osoby takie najcz�ciej padaj� nie-ochybnie ofiar� wygodnego �ycia i uciech. Lecz je�eli si� gruz�y zaogni� i prawdziwe rozpoczn� suchoty, taki spos�b �ycia nie s�u�y wi�cej i bieg choroby znacznie przy�pieszy� mo�e. Dzieci wi�c usposobione do tego rodzaju suchot tak nale�y (zdaniem moim) hodowa�, jak skrofuliczne. 144 Ale jest inny gatunek suchot, �ywej i najpi�kniejszej w�a�ciwy m�odzie�y, kt�ry od bujno�ci i �atwej irytacji systemu arterialnego zale�y; cz�stym krwi pluciem do zaognienia p�uc i ropienia prowadzi, a niekiedy bardzo pr�dk� ko�czy si� �mierci�. Osoby sk�onne do tego rodzaju suchot maj� mocny i �ywy rumieniec, s� niezmiernie czu�e i czerwieni�ce si� za najmniejsz� okazj�, a w pierwszej m�odo�ci trac� krew z nosa za ka�dym poruszeniem cia�a lub rozgrzaniem si� i to cz�stokro� bardzo obficie; s� weso�e, lubi� gry, bieganie i ta�ce, ale si� �atwo morduj� i, jak m�wi� zwykli�my, mocno robi� piersiami. �ci�le m�wi�c, tego gatunku m�odzie� nie ma �adnej pewnej i sobie w�a�ciwej postaci cia�a; ale bywa, �e takie usposobienie do krwi plucia ��czy si� z prawdziw� suchotnicz� budow� i na-�wczas stanowi usposobienie najgorsze, kt�rego niemal zniszczy� nie podobna. Osoby tego rodzaju konstytucji maj� sk�r� delikatn� i bia��, a policzki mocnym, okr�g�ym i jakby wyr�ni�tym pokryte rumie�cem. Po jedzeniu lub ciep�ym napoju rumieniec ten niezmiernie si� wzmaga i �atwo pot wyst�puje na twarz. W ma�ych dzieciach niepr�dko t� konstytucj� postrzec mo�na, ale ostrzega poniek�d o niej mocny rumieniec i cz�ste p�ynienie krwi z nosa. Nale�y takie dzieci, ile by� mo�e, pow�ci�ga� od mi�sa, samymi karmi� ro�linami, wprawia� do �ycia wstrzemi�liwego i pracy; broni� im d�ugiego snu, wszelkich fermentowanych trunk�w, wszelkich korzeni i goryczy, a zaleca� owoce, jarzyny i kwasy. Pr�cz tego potrzeba je nosi� zawsze lekko i ch�odno, nie pozwala� spa� w pierzu, zabroni� gwa�townej fatygi, zw�aszcza polowania, a nade wszystko ta�c�w w wielkich zgromadzeniach lub mocno ogrzanych pokojach; wszystkie ich poruszenia i �wiczenia cia�a odbywa� nale�y w wolnym i ch�odnym powietrzu. Spomi�dzy innych rodzaj�w ruchu najlepiej im s�u�y jazda konna. W dalszym, to jest bli�szym dojrza�o�ci wieku, mo�na im nawet kiedy niekiedy upuszcza� krwi, zapobiega� ile mo�na gwa�townym nami�tno�ciom, przyzwyczaja� do odmian powietrza, ale broni� mocno zbli�ania si� do ognia, zw�aszcza po znacznym och�odzeniu lub na-zi�bnieniu. Doros�e nawet z tak� konstytucj� osoby powinny ucieka� z izb gor�cych, unika� d�ugiego nara�enia si� na upa� s�oneczny, strzec si� ciep�ych k�pieli, a nade wszystko parowych. Je�eli ta konstytucja po��czona jest z poprzedzaj�c�, to jest skrofuliczn�, unikn�� suchot albo jest nie podobna, albo przynajmniej bardzo trudna. To albowiem, 145 co od skrofu�y ochrania i broni, do zaognienia p�uc i krwi plucia pomaga; to, co tym zapobiega, skrofule sprzyja. Suchotom przypadkowym, nie pochodz�cym z �adnego usposobienia szczeg�lnego, ale z zapalenia p�uc, z zaniedbanych mocnych katar�w, ze st�uczenia lub ran piersiowych i tym podobnych przyczyn gwa�townych - �e przez wychowanie zapobiec nie podobna, sama rzecz m�wi. A zatem ani si� nad takowymi zdarzeniami zastanawia� w tym miejscu b�d�. Trudniej daleko, owszem, cz�stokro� i nie podobna zapobiec chorobom umys�owym lub konwulsyjnym takim, do jakich bierzemy usposobienie z rodzic�w. Dla czego ten rodzaj familijnych kalectw do najgorszych nale�y