Chc� powiedzie� o nim prawd�, przedstawi� jak najbardziej obiektywnie moje wspomnienia, a jednak nie mog� wykluczy�, �e si� myl�, �e prawda wygl�da ca�kiem inaczej, ni� j�...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Urodzi� si� sz�stego sierpnia 1945 roku. Pami�tam dok�adn� dat�, bo ci�gle si� na ni� powo�ywa�, nazywaj�c siebie w r�nych rozmowach �pierwszym pohiroszimowym ameryka�skim dzieckiem", �pierwszym bombowym niemowlakiem", �pierwszym bia�ym cz�owiekiem, kt�ry przyszed� na �wiat w nowej nuklearnej erze". Twierdzi�, �e wysun�� si� z tona matki w tym samym momencie, co bomba z trzewi �Enoli Gay". Zawsze uwa�a�em, �e przesadza, ale kto wie? Spyta�em o to pani� Sachs, kiedy spotkali�my si� po raz pierwszy i jedyny; staruszka nie pami�ta�a godziny (wyda�a na �wiat czworo dzieci i wszystkie porody miesza�y si� jej w g�owie), ale przynajmniej potwierdzi�a dzie� i doda�a, �e wkr�tce po urodzeniu syna kto� faktycznie poinformowa� j� o zrzuceniu bomby na Hiroszim�. Nawet je�li Beniamin Sachs ubarwi� nieco sw�j �yciorys, by�a to tylko niewinna mitologizacja. Posiada� wielki dar kojarzenia ze sob� przer�nych fakt�w historycznych, a poniewa� zna� ich tysi�ce, wiecznie bombardowa� s�uchacza najdziwniejszymi anegdotami, ��cz�c najbardziej nieoczekiwane postacie i wydarzenia. Kiedy�, na przyk�ad, opowiedzia� mi o tym, jak w ostatnim dziesi�cioleciu ubieg�ego wieku wdowa po Jcffersonie Davisie, prezydencie Skonfederowanych Stan�w Ameryki, poprosi�a, a�eby zorganizowano jej spotkanie ze s�awnym anarchist�, ksi�ciem Piotrem Kropotkinem, podczas jego pierwszej wizyty w Stanach Zjednoczonych. Ju� samo spotkanie by�o czym� do�� niezwyk�ym, ale to jeszcze nie koniec. Ot� zaledwie kilka minut po przybyciu Kropotkina w domu pani Davis zjawi� si� nie kto inny jak Bookcr T. Washington i oznajmi�, �e pragnie si� widzie� z cz�owiekiem, kt�ry towarzyszy Kropotkinowi (by� to ich wsp�lny znajomy). Na wie��, �e Booker T. Washington czeka w holu, pani Davis kaza�a s�u��cej zaprosi� go do salonu. I przez nast�pn� godzin� te trzy z pozoru nie maj�ce ze sob� nic wsp�lnego osoby - rosyjski arystokrata przeciwny wszelkiej w�adzy pa�stwowej, dawny niewolnik, a obecnie dzia�acz murzy�ski, pisarz i nauczyciel, oraz �ona cz�owieka, kt�ry w obronie instytucji niewolnictwa doprowadzi} do najkrwawszej wojny w dziejach Ameryki - siedzia�y razem przy stole, popijaj�c herbat� i gaw�dz�c. Tylko Sachs zna� tego typu historie. Tylko Sachs wiedzia�, �e kiedy aktorka Louise Brooks dorasta�a na pocz�tku wieku w ma�ej mie�cinie w Kansas, jej najlepsz� przyjaci�k� by�a mieszkaj�ca w s�siednim domu Vivian Vance, tak sama, kt�ra p�niej wyst�powa�a w znanym serialu �I love Lucy". Ogromnie go cieszy�o, �e dwie aktorki uosabiaj�ce dwa tak odmienne oblicza ameryka�skiej kobiety, zmys�ow� diablic� i nieefektown� gospodyni� domow�, bawi�y si� razem na jakiej� zakurzonej uliczce w samym �rodku Ameryki. Uwielbia� takie zbiegi okoliczno�ci, takie kaprysy i dziwactwa historii, spos�b, w jaki wszystko bywa�o czasem postawione do g�ry nogami. Nabiwszy sobie g�ow� podobnymi faktami, patrzy! na �wiat jak na tw�r wyobra�ni i prawdziwe, udokumentowane zdarzenia traktowa� niczym symbole literackie, tropy mog�ce objawi� jaki� ukryty, z�o�ony wz�r maj�cy odniesienie do rzeczywisto�ci. Nie by�em do ko�ca pewien, jak powa�nie podchodzi do tej zabawy, ale oddawa� si� jej cz�sto; niekiedy mia�em wra�enie, �e po prostu nie umie przesta�. Stwierdzenie, �e si� urodzi� w chwili zrzucenia bomby na Hiroszim�, stanowi przyk�ad takiej w�a�nie nieodpartej potrzeby. Przebija z niego wisielczy humor, ale zarazem jest ono pr�b� okre�lenia i usytuowania samego siebie w tych okrutnych czasach, w jakich przysz�o nam �y�. Cz�sto m�wi! o bombie atomowej. By�a dla niego zasadniczym elementem wsp�czesnego �wiata, znakiem granicznym w dziejach ludzko�ci, tym, co wyra�nie oddziela nas od wcze�niejszych pokole�. Odk�d stali�my si� zdolni do zniszcze- 28 29 nia siebie: zmieni�o si� poj�cie ludzkiego �ycia; Sachs twierdzi�, �e nawet w powietrzu, kt�rym oddychamy, unosi si� od�r �mierci. Nie by� pierwszym cz�owiekiem, kt�ry g�osi� tego typu opini�, ale zwa�ywszy na to. co mu si� przytrafi�o dziewi�� dni temu, trzeba przyzna�, �e jego obsesja na punkcie bomby przybra�a dziwny, nieoczekiwany obr�t, zupe�nie jakby to s�owo zagnie�dzi�o si� w jego umy�le i ca�kowicie nim zaw�adn�o. Matka Sachsa by�a katoliczk� irlandzkiego pochodzenia, ojciec �ydem o wschodnioeuropejskim rodowodzie. Ich przodkowie przybyli do Ameryki w ubieg�ym wieku, aby - podobnie jak wi�kszo�� emigrant�w - ocali� swe �ycie (jedni uciekaj�c przed wielkim g�odem lat czterdziestych, drudzy - przed pogromami lat osiemdziesi�tych). W�a�ciwie to niemal wszystko, co o nich wiedzia�em. Sachs lubi� powtarza�, �e rodzina matki zawdzi�cza�a przyjazd do Bostonu pewnemu poecie; musia� mie� na my�li sir Waltera Raleigha, bo to on sprowadzi� kartofle do Irlandii, a zatem by� po�rednim sprawc� kl�ski, kt�ra wydarzy�a si� dwie�cie pi��dziesi�t lat p�niej, kiedy to zaraza zniszczy�a zbiory