Obserwacje wielu psycholog�w pozwoli�y stwierdzi�, �e wra�liwo�� matki na sygna�y pochodz�ce od dziecka i reagowanie przez ni� na wszelkie pr�by podejmowane przez dziecko...

Te matki, kt�re wykazuj� brak zaanga�owania w rozwijaniu u dziecka sk�onno�ci do wchodzenia w interakcje z doros�ymi, mog� os�abia� tworzenie si� przywi�zania. Nie oznacza to jednak � jak to do niedawna jeszcze g�osili psychoanalitycy � �e ch�odny lub �zamra�aj�cy" dziecko stosunek uczuciowy rodzic�w mo�e powodowa� tak powa�ne konsekwencje, do jakich nale�y autyzm. Gdyby tak by�o, to wi�kszo�� ma�ych dzieci pozbawionych opieki macierzy�skiej i umieszczonych w domach ma�ego dziecka, z powodu braku sprzyjaj�cych ich rozwojowi warunk�w, mog�a sta� si� dzie�mi autystycznymi. U dzieci przejawiaj�cych zaburzenia rozwojowe wskutek niekorzystnych 70 TADEUSZ GALKOWSKI warunk�w socjoekonomicznych lub z powodu zubo�onej stymulacji wynikaj�cej z faktu umieszczenia ich na oddzia�ach szpitalnych, mamy do czynienia ze zbli�onymi do autyzmu objawami. Pisze na ten temat mi�dzy innymi S. Lis (1992) charakteryzuj�c zespo�y zaburze� stwierdzonych u ponad 300 dzieci obserwowanych podczas pobytu na oddziale szpitalnym Zak�adu Propedeutyki Pediatrii Spo�ecznej w latach 1961-1974. Autorka pisze o wyst�puj�cych u tych dzieci zachowaniach zbli�onych do autystycznych, polegaj�cych na unikaniu kontaktu wzrokowego, s�uchowego i dotykowego z lud�mi, unikaniu interakcji inicjowanych podczas pr�b zorganizowania z nimi zabawy, dziwaczno�ci w zachowaniu, czynno�ciach stereotypowych. Badania te, dotycz�ce w szerszym aspekcie proces�w uspo�ecznienia ma�ego dziecka przebywaj�cego w �rodowisku pozarodzinnym, maj� bardzo istotne znaczenie dla r�nicowania autyzmu od innych zaburze� rozwojowych powsta�ych na tle �rodowiskowym, a z drugiej strony dostarczaj� cennych wniosk�w pozwalaj�cych podejmowa� skuteczne oddzia�ywania wyr�wnawcze, kt�rych celem jest doprowadzenie do kompensacji zaniedba� wychowawczych. Na podstawie tych bada� i obserwacji ukazuje si� w ca�ej rozci�g�o�ci przemo�ny wp�yw domu rodzinnego jako �r�d�a oddzia�ywa�, kt�re bardzo wcze�nie i bardzo silnie odbijaj� si� na og�lnym rozwoju i zdolno�ci przystosowania si�. Zr�nicowane skutki zak��ce� w tworzeniu si� przywi�zania Zachowania macierzy�skie stwarzaj�ce podstawy do tworzenia si� u dziecka wi�zi emocjonalnej, stanowi� efekt rozmaitych czynnik�w. Jedne z nich maj� charakter mechanizm�w fizjologicznych, dzia�aj�cych niezale�nie od woli matki, a przede wszystkim wynikaj�cych z pod�o�a hormonalnego. W okresie oko�oporodowym organizm matki wyposa�ony jest z jednej strony dzi�ki wydzielaniu gruczo��w dokrewnych w zdolno�� karmienia, a z drugiej strony sam akt karmienia piersi� sprzyja stymulowaniu tych struktur uk�adu nerwowego (przysadka i podwzg�rze w m�zgu), kt�re w dalszym ci�gu wyzwalaj� laktacj� i siln� sk�onno�� do sprawowania nad dzieckiem opieki. Oczywi�cie warunki �rodowiskowe mog� te wszystkie mechanizmy fizjologiczne wzmacnia� � jak w przypadku oczekiwanego dziecka w rodzinie, lub te� je hamowa� � jak ma to miejsce w przypadku ci��y niechcianej. Tak wi�c mamy tu do czynienia zar�wno z mechanizmami mocno utrwalonymi w kodzie genetycznym i procesach psychofizjologicznych, jak i z bod�cami zewn�trznymi, mog�cymi zak��ca� normalny kontakt matki z dzieckiem, kt�re ma si� urodzi� lub niedawno si� urodzi�o. WIʏ DZIECKA AUTYSTYCZNEGO... 71 Pierwszy kontakt z dzieckiem po porodzie stanowi bardzo wa�ny etap dla prawid�owego rozwijania si� wi�zi emocjonalnej matki z dzieckiem. Badania eksperymentalne prowadzone na zwierz�tach wykaza�y, �e pozbawienie bezpo�redniego kontaktu z potomstwem zaraz po urodzeniu prowadzi do zaniku aktywno�ci gruczo��w mlecznych, a tak�e utraty zachowa� macierzy�skich. U ludzi czynniki kulturowe, tradycja oraz przemo�ny wp�yw obyczajowo�ci sprawiaj�, �e m�oda matka znajduje mn�stwo czynnik�w podtrzymuj�cych nat�enie i trwa�o�� zachowa� macierzy�skich, nawet w�wczas, gdy dziecko (np. urodzone przedwcze�nie) musi ze wzgl�d�w leczniczych by� od niej w pierwszych dniach po urodzeniu odseparowane. W tych przypadkach mo�na stwierdzi�, �e znajduje zastosowanie sk�onno�� do podtrzymywania uwarunkowanych kulturowo wzorc�w macierzy�skich, co stymuluje matk�, znajduj�c� tak�e pod tym wzgl�dem wsparcie ze strony os�b najbli�szych, a przede wszystkim ojca dziecka. Mo�na powiedzie�, �e w przypadku niekorzystnych warunk�w zewn�trznych, gdy zachodzi konieczno�� �yciowa separacji, jak najszybciej trzeba zadba� o wyr�wnywanie wyst�puj�cych brak�w, staraj�c si� zminimalizowa� ujemne konsekwencje, jakie ten fakt mo�e mie� dla dalszego rozwoju dziecka. Do klasycznych prac opublikowanych zaraz po II wojnie �wiatowej, a dotycz�cych skutk�w przed�u�aj�cej si� separacji dziecka od matki, nale�� opracowania R. A. Spitza i K. M. Wolf (1946). Znale�� w nich mo�na interesuj�ce pierwsze opisy zachowa� dzieci, u kt�rych obserwowano objawy choroby sierocej. Badania obejmowa�y 123 dzieci przebywaj�cych w ��obku i by�y prowadzone przez okres od dwunastu do osiemnastu miesi�cy, bior�c pod uwag� specyficzne cechy zachowania si� dzieci i ich poziom og�lnego rozwoju, mierzony za pomoc� klasycznych metod oceniaj�cych rozw�j psychoruchowy niemowl�t. Dzieci te przebywa�y w ��obku od dw�ch tygodni ich �ycia a� do wieku osiemnastu miesi�cy. Dla ka�dego dziecka przeznaczono oko�o 400 godzin obserwacji, a wi�c by�y to badania oparte na solidnych podstawach empirycznych i s� wci�� cytowane jako najbardziej znacz�ce w literaturze psychologicznej dane, charakteryzuj�ce zesp�l zaburze� w zachowaniu znany pod nazw� hospitalizmu. Roz��ka z matk� sprowokowana okoliczno�ciami zewn�trznymi, niezale�nymi od badaj�cego, trwa�a przez trzy miesi�ce, a dziecko albo w og�le w tym czasie nie ogl�da�o matki, albo mog�o mie� z ni� kontakt jedynie raz w tygodniu