Sk�ania to do oceny, �e pierwsza faza rozwoju systemu partyjnego Danii mo�e by� okre�lona jako faza -� umiarkowanego (i zarazem ograniczonego) pluralizmu...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

258 Prze�omowym momentem okaza�y si� wybory w 1973 r., stanowi�ce typowy przyk�ad tzw. elekcji krytycznej (zmieniaj�cej na d�u�szy czas struktur� -� rywalizacji politycznej). Katastrofalny wynik osi�gni�ty przez trzy g��wne partie (socjalist�w, konserwatyst�w i libera��w oraz gwa�towny wzrost liczby reprezentowanych w Folketingu partii politycznych (z 5 do 11 partii) oznacza� daleko posuni�t� fragmentaryzacj� systemu partyjnego. W 1973 r. na scenie politycznej pojawi�a si� nowa si�a w postaci -> Partii Post�pu (FRP), zyskuj�c od razu blisko 16% g�os�w. B�d�c typow� -> parti� protestu, zyska�a status ugrupowania izolowanego, tym niemniej ukaza�a potencja� szanta�u politycznego, przejawiaj�cy si� w odmowie poparcia dla gabinet�w mniejszo�ciowych (zob. -� relewanqa partii politycznej). R�wnie� na lewicy istnia�o w owym czasie ugrupowanie izolowane � lewico-wo-socjalistyczna (zob. -> partie lewico-wo-libertariarne) Socjalistyczna Partia Ludowa (SF). Zwi�kszy�o to poziom -� re-lewancji rz�dowej innych, niewielkich ugrupowa�, takich jak kolejna liberalna partia �> Centrum Demokratyczne (CD) oraz ~� Chrze�cija�ska Partia Ludowa (KRF). ChoC od 1975 r. socjaldemokraci tworz� kolejno 5 kolejnych gabinet�w, s� to jednak gabinety mniejszo�ciowe i stosunkowo nietrwale. Zdaniem politolog�w du�skich w okresie od 1973 r. do ko�ca lat siedemdziesi�tych, du�ski system partyjny wykazuje cechy �> ekstremalnego i jednocze�nie spolaryzowanego systemu partyjnego. Lata osiemdziesi�te przynosz� utrwalenie tendencji wzrostu fragmenta-ryzacji systemu partyjnego. W okresie od 1980 r. do 1996 r. warto�� poziomu -�frak-cjonalizacji wynosi 0,79, a -� efektywna liczba partii 5,1 (wobec 4,2 w latach 1945-1979). Wzrasta r�wnie� warto�� poziomu -� polaryzacji. Wzrasta jednak przewaga SDD nad drugim z kolei ugrupowaniem (a od 1990 r. nad obiema g��wnymi si�ami prawicy). W latach dziewi��dziesi�- tych daje si� te� zauwa�y� wyra�ny spadek poparcia dla obu partii protestu � FRP i SF. Poparcie dla du�skich partii w latach osiemdziesi�tych i dziewi��dziesi�tych przedstawia si� nast�puj�co: Partia 1981 1987 1988 1990 1994 SDD sW 31,6 h~29X~ 30,0 ~373~ 34,6 KF TT 23,4 20,8 19,4 16,0 15,0 V 11,3 i 12,1 10,5 11,9 15,8 233 TS? 5.1 5.5 6,2 5,6 U 4,6 FRP 8,9 3,6 4,8 9,0 4,8 6,4 SF 11,3 11,5 14.6 13,1 8,3 7,1 CD 8,3 4,6 4,8 4.7 5,1 2,8 KRF 2,3 2,7 2,4 I 2X~ 2,3 1,8 Bior�c pod uwag� polityczn� konfigura-q'� gabinet�w, w okresie po 1973 r. rno�e- ~ my wyr�ni� trzy fazy. Wiatach 1975-" 1982 u w�adzy pozostaje soq'aldemokracja (tworz�c w latach 1978-1979 unikaln� koalicj� z konserwatywnymi libera�ami. Lata 1982-1993 to okres rz�d�w szerokiej koaliq'i prawicy pod wodz� konserwatyst�w. Od 1993 r. w�adz� ponownie odzyskuj� socjaldemokraci. Cho� g��wnymi stronami rywalizacji o mo�liwo�� utworzenia gabinetu s� nadal socjaldemokrata i ugrupowania prawicowe (KF, V, CD oraz KRF), odnotowa� nale�y znaczn� si�� partii tworz�cych -> bilateraln� opozycj� (FRP oraz SF). Dlatego zdaniem du�skich politolog�w, najbardziej adekwatnym dla systemu partyjnego Danii jest okre�lenie �system oscyluj�cy mi�dzy umiarkowanym a spolaryzowanym pluralizmem". [A. Antoszewski] SYSTEM PARTYJNY EKSTREMALNIE SPOLARYZOWANY � kategoria wprowadzona dla oznaczenia swoistego rodzaju -� systemu wielopartyjnego, charakteryzuj�cego si� wysokim poziomem frag-mentaryzacji oraz znaczn� intensywno�ci� konfliktu ideologicznego. Bazuje ona na koncepcji typ�w i klas system�w partyjnych, wyr�nionych przez w�oskiego politologa G. Sartoriego. Typem -� systemu partyjnego, kt�ry odpowiada klasie ekstremalnego pluralizmu jest spolaryzowany pluralizm (pluralismo polarizzato). 259 System partyjny Estonii Opieraj�c si� na analizie praktyki powojennych W�och, G. Sartori wyr�ni� nast�puj�ce cechy spolaryzowanego pluralizmu: 1) wysoka liczba relewantnych partii politycznych (zob. -> relewancja partii politycznej) uczestnicz�cych w rywalizacji politycznej (wy�sza ni� 5), 2) wielobie-gunowo�� rywalizacji, 3) znaczny -> dystans ideologiczny oddzielaj�cy silne partie o skrajnej orientacji, powoduj�cy wysoki poziom -� polaryzacji systemu, 4) od�rodkowy charakter rywalizacji, uwarunkowany stosunkowo wysokim poparciem, jakie uzyskuj� partie nie mieszcz�ce si� w centrum przestrzeni politycznej, 5) obecno�� relewantnych -> partii an-tysystemowych, 6) -� bilateralna opozycja, oznaczaj�ca wywieranie dwukierunkowej presji na rz�d, 7) wykluczenie partii uzyskuj�cych licz�ce si� poparcie wyborc�w z procesu rz�dzenia. Istnienie takiego systemu oznacza gro�b� post�puj�cej destabilizacji politycznej. Za przyk�ad ekstremalnego i spolaryzowanego pluralizmu uznaje si� powszechnie Republik� Weimarsk�, IV Republik� we Francji oraz W�ochy i Finlandi� do ko�ca lat siedemdziesi�tych. Wykazuj� one cechy wskazane przez G. Sartoriego, cho� r�ni� si� jako�ci� i efektywno�ci� mechanizm�w zabezpieczaj�cych przed destabilizacj�. Republika Weimarska nie zdo�a�a obroni� si� przed przewrotem faszystowskim. Upad�a r�wnie� IV Republika Francuska, cho� nie oznacza�o to odej�cia od demokracji. We W�oszech funkcj� mechanizmu zabezpieczaj�cego spe�ni�a centrowa koalicja skupiona wok� najwi�kszej w�oskiej partii � Chrze�cija�skiej Demokracji (zob. -� W�oska Partia Ludowa � PPI), sprawuj�ca w�adz� nieprzerwanie od 1945 r. do 1994 r. Strategia cb