Tak brzmi ten uk�ad: "Na nast�puj�cych warunkach ma zasadza� si� przyja�� mi�dzy Rzymianami i sprzymierze�cami Rzymian a Kartagi�czykami i sprzymierze�cami...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Rzymianie i sprzymierze�cy Rzymian nie �mi� p�yn�� poza Pi�kny Przyl�dek, chyba �e zmusi ich do tego burza albo nieprzyjaciele. Je�eli'za� kto przemoc� zostanie tam zap�dzony, to nie wolno mu niczego kupi� albo zabra� opr�cz tego, co jest potrzebne do naprawy statku albo do sk�adania ofiar. A w pi�ciu dniach ma odjecha�. Tym za�, kt�rzy dla cel�w handlowych przyb�d� na obcy teren, nie wolno tam nic za�atwi�, chyba w obecno�ci herolda albo pisarza. Co przy �i ^k� w tek�cie "zupeblia si�: "w krzywdzie - podj�� si� wojny. Rzymianie". e TO511 � ^P0'^'12181"^ m�ach stanu w Rzymie. r. 509. Data ta jest b��dna; za pierwszy uk�ad handlowy Rzymu z Kartagin� l '' uwa�a si� uk�ad zawarty w r. 348. l li* nich zostanie sprzedane, za to nale�yto�� ma by� sprzedawcy zagwarantowana ze strony pa�stwa, o ile sprzeda� odbywa si� w Libii albo w Sardynii. Je�eli kto� z Rzymian przyb�dzie do tej cz�ci Sycylii, kt�r� rz�dz� Kartagi�czycy, maj� Rzymianie we wszystkim posiada� r�wne prawa. Kartagi�czycy nie mog� wyrz�dza� krzywd ludowi z Ardea, Antium, Lau-rentum, Circei, Terracina ani w og�le �adnemu ludowi Latyn�w, ilu ich podlega Rzymowi. Je�eli za� niekt�re nie podlegaj�, to maj� si� od ich miast trzyma� z dala; gdyby jednak jakie zaj�li, maj� Rzymianom odda� nienaruszone. Niech nie wznosz� twierdzy w Lacjum. Je�eli jako nieprzyjaciele wejd� do kraju, nie wolno im w kraju przenocowa�". 23. Ot� Pi�kny Przyl�dek jest to ten, kt�ry le�y tu� przed Kartagin� Jku p�nocy. Na po�udnie poza ten przyl�dek Kartagi�czycy raz na zawsze mi� pozwalaj� Rzymianom p�yn�� na d�ugich okr�tach, poniewa� nie chc�, jak mi si� zdaje, �eby ci poznali okolice Byssatis i Ma�ej Syrty, kt�re dla �yzno�ci gleby nazywaj� Emporia. Je�eli za� kto� burz� albo przez nieprzyjaci� przemoc� zostanie tam zagnany i b�dzie potrzebowa� jakich koniecznych rzeczy dla z�o�enia ofiar i dla naprawy statku, to pozwalaj� mu naby�, lecz nic poza tym, i bezwzgl�dnie ��daj�, �eby l�duj�cy oddalili si� w przeci�gu pi�ciu dni. Do Kartaginy za� i do ca�ej Libii z tej strony Pi�knego Przyl�dka, dalej do Sardynii i do cz�ci Sycylii podleg�ej -w�adzy Kartagi�czyk�w dozwolone jest Rzymianom p�yn�� w celach handlowych i Kartagi�czycy obiecuj� zapewni� ka�demu jego prawo daj�c na to gwarancj� pa�stwow�. Z tego uk�adu wynika, �e o Sardynii i Libii m�wi� oni jako o w�asnych krajach; natomiast przy Sycylii czyni� wyra�n� r�nic� uwzgl�dniaj�c w uk�adzie tylko t� cz�� wyspy, kt�ra podlega rz�dom Kartagi�czyk�w. Tak samo Rzymianie uwzgl�dniaj� w uk�adzie tylko obszar laty�ski, a nie wspominaj� o reszcie Italii, poniewa� nie by�a w ich mocy. 24. Po tym uk�adzie zawieraj� inny, kt�rym Kartagi�czycy obj�li tak�e Tyry je�yk�w i lud z Utyki. A do Pi�knego Przyl�dka dodano jeszcze Mastia i Tarsejon, poza kt�rymi to punktami nie pozwalaj� Rzymianom ani grabi�, ani zak�ada� miast. Brzmi on w ten spos�b: "Na nast�puj�cych warunkach ma zasadza� si� przyja�� mi�dzy Rzymianami i sprzymierze�cami Rzymian a Kartagi�czykami, Tyryjczykami, ludem Utycenz�w i ich sprzymierze�cami. Poza Pi�knym Przyl�dkiem, Mastia i Tarseion nie wolno Rzymianom grabi�, uprawia� handlu i zak�ada� miast. Je�eli Kartagi�czycy zajm� w kraju laty�skim jakie� miasto, kt�re nie podlega Rzymianom, mog� pieni�dze i je�c�w zatrzyma�, a miasto niech oddadz�. A na wypadek, gdyby poszczeg�lni Kartagi�czycy wzi�li je�c�w od ludu, z kt�rym Rzymianie na mocy spisanego uk�adu utrzymuj� pok�j, a kt�ry im jednak nie podlega, nie powinni ich sprowadza� do port�w rzymskich; a gdyby takiego tam sprowadzono i Rzymianin po�o�y� na nim r�k�, nas by� puszczony na wolno��. Tak samo i ^^.y^-.-- , Je�eli na jakim� obszarze, kt�rym w�adaj� Kartagi�czycy, Rzymianin zaopatrzy si� w wod� albo �ywno�� na drog�, niech przy tej aprowizacji nie krzywdzi nikogo z tych, kt�rych z Kartagi�czykami ��czy pok�j i przyja��. Tak samo i Kartagi�czyk niech tego nie czyni. A w danym wypadku niechaj prywatnie si� nie m�ci; gdyby za� to uczyni�, ma taki czyn uchodzi� za przest�pstwo wobec pa�stwa. W Sardynii i Libii �aden Rzymianin nie �mie uprawia� handlu, ani zak�ada� miasta, (...)9 chyba tylko tak d�ugo, a� zaopatrzy si� w prowiant albo naprawi sw�j statek. A je�eli go tam burza zap�dzi, ma w pi�ciu dniach odjecha�. W cz�ci Sycylii, kt�r� w�adaj� Kartagi�czycy^ i w Kartaginie mo�e Rzymianin to wszystko czyni� i sprzedawa�, co tak�e obywatelowi jest dozwolone. To samo prawo niech tak�e Kartagi�czyk w Rzymie posiada". Znowu w tym uk�adzie jeszcze zaostrzaj� postanowienie co do Libii i Sardynii, przyw�aszczaj�c je sobie i zabraniaj�c Rzymianom wszelkiego do nich przyst�pu. Natomiast przy Sycylii dodatkowo obja�niaj�, �e m�wi� o podleg�ej im cz�ci. Podobnie te� post�puj� Rzymianie w odniesieniu do Lacjum: ��daj�, by Kartagi�czycy nie krzywdzili mieszka�c�w Ardei, Ancjum, Circei i Terraciny. A s� to miasta zamykaj�ce wzd�u� morza kraj Latyn�w, kt�ry oni w uk�adzie uwzgl�dniaj�10. 25. Oto jeszcze ostatni uk�ad zawieraj� Rzymianie w czasie przeprawy Pyrrusa, zanim Kartagi�czycy zacz�li wojn� o Sycyli�. W nim zatrzymuj� wszystko inne stosownie do istniej�cych ju� porozumie� i czyni� pr�cz tego nast�puj�cy dodatek: "Je�eli Rzymianie albo Kartagi�czycy zawr� przymierze z Pyrrusem, musz� jedni i drudzy je podpisa�, a�eby mogli sobie nawzajem pomaga� w kraju tych, kt�rzy b�d� zwalczani. Kt�rakolwiek za� strona potrzebowa�aby pomocy, maj� Kartagi�czycy dostar- * czy� statk�w, zar�wno przewozowych jak i wojennych; o �o�d za� dla 'swoich za��g ma si� postara� ka�da strona. Kartagi�czycy tak�e na morzu powinni Rzymianom nie�� pomoc, gdy zajdzie potrzeba. Ale za��g okr�towych niechaj nikt nie zmusza, a�eby mimo woli wysiada�y na l�d". Przysi�g� za� musiano w ten spos�b sk�ada�. Przy pierwszym uk�adzie przysi�gali Kartagi�czycy na bog�w ojczystych, Rzymianie na Jowisza-Lapis wed�ug dawnego zwyczaju, a przy ostatnim uk�adzie na Marsa i Enyaliosa. Przysi�ga na Jowisza-Lapis jest taka. Kto zaprzysi�ga uk�ad, bierze kamie� do r�ki, a skoro przysi�gnie w imieniu pa�stwa, tak m�wi: "Je�eli dochowam przysi�gi, niech mi si� dobrze wiedzie; je�elibym jednak inaczej my�la� albo dzia�a�, to w chwili, gdy wszyscy inni utrzymaj� SI� przy w�asnej ojczy�nie, w�asnych prawach, w�asnym maj�tku, przy J Luka w tek�cie, kt�r� uzupe�nia si�: "ani stawa� na kotwicy". Uk�ad ten przypada na r. 348 albo na jeszcze p�niejszy czas. 130 DZIEJE, KS. ni �wi�tyniach i grobach -� rdechbym ja jeden wypad� tak, jak teraz ten kamie� wypada". Po tych s�owach wyrzuca kamie� z r�ki