Zgodnie z procederem, kt�ry mi�dzy rokiem 1693 a 1712 rozpowszechni� tacy jak Pontchartrain, kr�l po�ycza swoje okr�ty wraz z oficerami, marynarzami i armatami na wyprawy...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Nie chodzi w tym przypadku o wojn� korsarsk� w �cis�ym tego s�owa znaczeniu, ale o d�ugi rejs nieoficjalny, co nie wyklucza jednak ani celowo�ci wyprawy, ani odpowiedniej taktyki. Sztaby dywizji s� bardziej jednorodne ni� w latach sze��dziesi�tych. Pi��set czterdzie�ci jeden dni podr�y morskiej Zwi�kszaj�c w ci�gu dziesi�ciu lat h'czbe okr�t�w z dziesi�ciu do stu, Colbert musi przyjmowa� wszystkich bez wyboru pu�kownik�w wojska l�dowego i kapitan�w statk�w handlowych, wilk�w morskich i dworzan, szlachcic�w i ch�op�w. Min�o jedno pokolenie: wojsko morskie Seignelaya b�d�ce raczej marynark� jest bardziej wykszta�cone i zdyscyplinowane. Wi�kszo�� oficer�w pana Duquesne to szlachcice, kapitanowie fregaty, porucznicy lub podporucznicy. Okr�tem �L'Ecueil", na kt�rym p�ynie Robert Challes, dowodzi pocz�tkowo stary mieszkaniec Saintonge nazwiskiem Hurtain. Ten nawr�cony protestant, kt�ry ch�tnie zagl�da do kieliszka, cieszy si� sympati� za�ogi i nie dba wcale o dyscyplin�. Hurtain umiera, a okr�t przechodzi w r�ce kawalera de Porrieres, cz�onka s�ynnej rodziny Glandeves, komandora Krzy�a Malta�skiego, cz�owieka bardziej despotycznego ni� tamten. Nowy dow�dca zmusza do pos�usze�stwa drugiego oficera, niezdarnego i zarozumia�ego pana de Bouchetiere, protegowanego markizy de Maintenon. Marynarze nazywaj� takich l�dowych bawidam-k�w �lalusiami". Podr� po oceanach trwa tak d�ugo, wyprawa tak si� przeci�ga, �e niekiedy oficerowie zapominaj� o dyscyplinie. Porz�dek na okr�cie i w�r�d eskadry zale�y co prawda przede wszystkim od dow�dc�w i ich umiej�tno�ci zawodowych. Na statku, tak samo jak na l�dzie, �miecz" i �pi�ro" k��c� si� oczywi�cie z byle powodu. Komisarz p�yn�cy na okr�cie admiralskim i Challes na �L'Ecueil" maj� cz�sto na pie�ku z kapitanami lub z porucznikami. Oficerom marynarki natomiast nie brak zawodowego szlifu. Nasz pisarz podziwia szczeg�lnie zr�czno�� sternika: po siedemdziesi�ciu dniach na Atlantyku (z jedn� przerw� na wyspach przy Przyl�dku Zielonym) sternik zbli�a si� precyzyjnie do miejsca, gdzie mo�e bez trudu przep�yn�� ko�o Przyl�dka Dobrej Nadziei! Sternicy �wcze�ni, cz�stokro� wyspecjalizowani � jeden w �eglowaniu po Oceanie Indyjskim, inny przy Antylach czy Nowej Francji � chocia� tylko dzi�ki do�wiadczeniu, a nie nauce, warci s� dobrych oficer�w nawigacji. Marynarze, przynajmniej marynarze z �L'Ecueil" s� Breto�czykami lub Normanami. Maj� rozkaz, by wo�a�: �Niech �yje kr�l!" przy ka�dej okazji; wydaj� si� wszyscy bardzo pobo�ni, szczeg�lnie Breto�czycy. Na nieszcz�cie na statku zdarzaj� si� kradzie�e. I Challes wyci�ga z tego wniosek, �e bywaj� na �wiecie i pobo�ni z�odzieje. S� tam tak�e drobni handlarze, kt�rym udaje si� przewozi� towary bez zwracania na siebie uwagi komisarzy czy pisarzy. Ale wszystko to jest niczym w por�wnaniu z ich �yciem codziennym. Czy zostali zaci�gni�ci do marynarki �na si��", czy zgodnie z wymy�lonym przez Colberta systemem �klas" � pierwsz� form� nowoczesnego zaci�gu morskiego � czy s� by�ymi �o�nierzami, czy te� galernikami, bardzo niewielu z nich dobrowolnie si� podj�o tej 173 ko�nierze i marynarze L74 pracy. �ycie maj� ci�kie. �Pracuj�,! m�cz� si� bardzo, w dzie� i w nocy, jak si� zdarzy; s� �le od�ywiani w por�wnaniu z robotnikami na l�dzie, zaniedbani i przy tym czasem nie�le bici! Czy s� mniej lud�mi ni� tamci?" 16 Kiedy spadaj� z omasztowania, rzadko mo�na ich uratowa�, nawet je�li statek zawraca. Kiedy woda w �adowni dochodzi wysoko�ci sze�ciu st�p, szesnastu marynarzy musi j� wypompowywa� przez dwana�cie godzin na dob�. Ilekro� to jest mo�liwe, na okr�ty si� �aduje zwierz�ta, �wie�� ywno��, chleb, ale kiedy chleb zwilgotnieje w doku, nie pozostaje nic innego jak go wyrzuci� za burt� lub te� zje��, wysuszywszy uprzednio na pok�adzie, �wyschni�ty, z t�uszczem z obiadu i przyprawiony octem". W sucharach, kt�re lepiej si� przechowuj� ni� chleb, l�gn� si� czasem grube bia�e robaki, A nie wszyscy marynarze wyznaj� filozofi� Breto�czyka nazwiskiem Le Gallic, �kt�ry jada szczury i twierdzi, �e s� smaczniejsze od kr�lik�w; robaki za� w chlebie to dla niego to samo co mas�o i konfitury, smaruje nimi kromk� i zjada!" Podczas d�ugich podr�y choroby dziesi�tkuj� za�ogi: �gor�ce febry", czyraki (w tym przypadku Challes leczy si� w�dk� zaprawion� tartym czosnkiem: to si� nazywa �wyp�dza� diab�a w imieniu Belzebuba"), a zw�aszcza szkorbut. Zaokr�towani �o�nierze, kt�rzy nie maj� nic do roboty, s� bardziej nara�eni ni� b�d�cy ci�gle w ruchu �eglarze i w ko�cu zapadaj� na r�ne choroby. �S�dz� � pisze Challes pod .koniec wyprawy � �e ca�a ta marynarka ma diab�a w z�bach." N�dzne musz� mie� dzi�s�a! W dywizji pana Duquesne choroby robi� znacznie wi�ksze spustoszenie ni� nieprzyjacielskie armaty czy muszkiety. Nawet kr�tkie postoje m�cz� bardziej ni� nawigacja: trzeba d�wiga� setki wiader wody, podaj�c sobie ka�de z r�ki do r�ki, by zrobi� zapas wody na podr�, godzinami r�ba� drzewo, by zaopatrzy� w nie cie�li. Rozrywki natomiast niewiele s� warte. Wielk� przyjemno�� sprawia �wie�e jad�o po d�u�szej przerwie, wypicie w�dki po ci�kiej pracy. Bawi polowanie na rekiny, mieczniki, zbieranie z pok�adu ryb lataj�cych, co jest wielk� gratk� dla statk�w unieruchomionych w czasie sztilu. Ale zdobycze, cz�sto znaczne na prawdziwych statkach korsarskich, s� prawie nie znane za Duquesne-Guittona... Pozostaje s�ynny, ha�a�liwy, b�aze�ski, karnawa�owy i nie daj�cy si� opisa� �chrzest morski". Po otrzymaniu zezwolenia od kapitana w�adza przechodzi do klubu oficer�w marynarki (pierwszego bosmana, drugiego bosmana, cie�li itp.). Z twarzami czarnymi, powalani, z przyczepionymi fa�szywymi brodami, ubrani dziwacznie, uzbrojeni w utensylia kuchenne, marynarze chrzcz� statek kub�ami wody. Nast�pnie udaj�, �e uszkodz� bukszpryt, je�li pisarz kr�lewski nie zap�aci okupu: hojny Challes ust�- �Niech B�g nas uchroni przed kawalerem de Forbin!" puje im po�ow� wieprza