- Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.
- r związku z tym wewnątrz komory prawej między obu prawymi bardziej odległymi od iebie ujściami można zauważyć do światła komory prawej wpuklający się wał mięśniowy, rw,...
- Nie nosił kapelusza, a głowę to miał taką jak święty Jerzy na obrazie! - Nie plotłabyś, pani! Zdaje się, że to był Żyd! - Żyd czy nie Żyd - dobrze mu tak! Niech nie pcha nosa między...
- Tak brzmi ten układ: "Na następujących warunkach ma zasadzać się przyjaźń między Rzymianami i sprzymierzeńcami Rzymian a Kartagińczykami i sprzymierzeńcami...
- Zamiast jednak przebić się przez linię otaczających iH> wrogów, zawiódł oczekiwania; wpadł między groźne szeregi 1 iuronów, lecz zaraz ostro skręcił i nim dosięgną! go choć...
- Ale tu Rankorn się zdradził: jego sylwetka mignęła wśród drzew o jakieś trzydzieści jardów poniżej, na zboczu zagajnika, i wtedy cała wataha runęła za nim wąską luką między...
- Jak wam się podoba taki model stosunków międzyludzkich? Czy w taki właśnie sposób chcielibyście odnosić się do swojej żony i dzieci? Ale dlaczego właściwie mielibyście...
- Gdyśmy do Ostroga przybyli i zajęli miejsca ważniejsze, bronić mogące przeprawy, bateryą moja naprzeciw Międzyrzecza-Ostrogskiego umieszczoną została...
- Zgodnie z procederem, który między rokiem 1693 a 1712 rozpowszechnią tacy jak Pontchartrain, król pożycza swoje okręty wraz z oficerami, marynarzami i armatami na wyprawy...
- Wikont leżał maleńki, biało-szary, zupełnie nieruchomy, bie- lały nieprzyjemne szczelinki między rzęsami, jakieś cieniutkie prze- zroczyste rurki wsunięto mu do obu...
- Listy Seneki dostarczają wielu przykładów owej uwagi poświęcanej zdrowiu, reżymowi, niedomaganiom i wszelkim niepokojom, które mogą pojawić się między ciałem a duszą60...
Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.
Trudno jest także ustalić rolę czynników wewnętrznych i obcych. Rozmaite zjawiska ekonomiczne i społeczne (jak np. dewaluacja pieniądza, podwyżka wydatków państwowych, handel stanowiskami i urzędami, dzierżawa podatków, urbanizacja, przewroty chłopskie, rozbójnictwo) nie cechują jedynie historii Turcji w tym okresie i dlatego źródeł tych zjawisk należy częściowo szukać poza jej granicami"19. ROZBUDOWA APARATU WŁADZY I ADMINISTRACJI Władza sułtana, będącego zarazem kalifem muzułmanów sunnitów, była jak i poprzednio formalnie jeszcze absolutna i nieograniczona, dziedziczna w rodzie Osmana. W zasadzie tron przechodzić miał z ojca na najstarszego syna, istniały jednak spory kompetencyjne i już Mehmed II wprowadził prawo, które upoważniało sułtana do pozbawienia życia wszystkich jego braci, co wielokrotnie, jak wiemy, było stosowane. Porządek ten obowiązywał do końca XVI w. Dopiero Ahmed I wprowadził tu nową zasadę, na której mocy po zmarłym (czy usuniętym) sułtanie 19 Bombaci, op. cit. 112 Przywilej wystawiony przez sułtana Ahmeda I odnoszący się do handlu z Polską następował nie jego syn, ale ten członek rodziny, który był najstarszy wiekiem. Zasada senioratu obowiązywała już poprzednio w niektórych krajach muzułmańskich. Bracia nie byli odtąd traceni, lecz umieszczani zwykle w specjalnie zamkniętych pawilonach, tak zwanych kafes (klatka). Sułtan rezydował w Stambule w pałacu zwanym Topkapi. Jego tryb życia był niezwykle wystawny. Prosty lud nie miał żadnego do niego dostępu. Jedynie w dzień świąteczny sułtan uroczyście udawał się na 8 — Historia Turcji 113 modły (namaz) do jednego z meczetów stambulskich, wówczas wszyscy wylęgali na ulicę, aby zobaczyć monarchę. Później, zmieniwszy strój, sułtan wchodził między lud, dopytując się o jego kłopoty i przyjmując skargi. Władza sułtana była jeszcze w zasadzie absolutna, zakres jego kompetencji teoretycznie nieograniczony, całe państwo mógł on uważać za swój własny majątek, mógł wypowiedzieć wojnę, zawrzeć pokój, skazać każdego poddanego na powieszenie lub też uczynić z niego najwyższego dygnitarza w państwie. W całym swym postępowaniu powinien był jednak przede wszystkim kierować się zasadami Koranu i przepisami szariatu, nad czym czuwać miał wielki mufti, a w wątpliwych wypadkach wydawać decyzje prawne (fetva). Ale w rzeczywistości władza sułtana w tym okresie nie była taka, jak poprzednio, sami władcy nie mieli już tych co przedtem kwalifikacji. Mehmed III był pierwszym, który z powodu nieufności trzymał synów na swym dworze, pozbawiając ich możliwości nabycia doświadczeń, jakie zwykle książęta zdobywali rządząc prowincjami lub piastując wysokie godności wojskowe. Sułtanowie przestali interesować się skutecznym załatwianiem spraw i wydawaniem rozkazów dla wypraw wojskowych. Wielki wpływ uzyskał harem: przełożony czarnych eunuchów (kizlar agasi), zarządzający haremem i mający przywilej wstępu do pokojów haremu nawet w obecności sułtana, stał się trzecią osobistością państwa po wielkim wezyrze i przełożonym ulemów. Ulemowie, wezyrowie i janczarzy zaczęli ograniczać władzę sułtana. Możliwość usnięcia sułtana, przedtem jedynie teoretyczna, stała się teraz realna. Wzmogło się zjawisko ingerencji ulemów. Starali się oni nawet pozbawić sułtana prawa wydawania przepisów. Ingerencja ulemów pozostawała w związku z religijnymi kompetencjami sułtana jako zwierzchnika religijnego islamu, imama czy kalifa. Uprawnienia te formułował już Lutfi Pasza, były wezyr (zdestytuowany w r. 1541), w dziele Asafname (Księga wezyra) napisanym w r. 1553. Według niego tytuły kalifa i imama należały istotnie do sułtanów, gdyż podtrzymywali oni wiarę, dążyli do sprawiedliwości, organizowali wojny święte; przynależność do szczepu Kurajszytów (rodu Mahometa) Lutfi nie uważał za konieczną. Sułtan osmański otrzymywał epitet „imam epoki", ponieważ jego państwo obejmowało główne kraje świata muzułmańskiego. Natomiast — jak to było do przewidzenia — nie mówił nic Lutfi o rzekomym „dziedzicznym przekazaniu" godności kalifa przez marionetkowego kalifa abbasydzkiego z Kairu. Pretensje sułtańskie wyrażały się w przekonaniu, że muzułmanie zamieszkujący kraje niewiernych wchodzili w skład dar al-islam (dom islamu). 114 Nie tylko ingerencje seraju, haremu sułtańskiego i przełożonego czarnych eunuchów, nie tylko wtrącanie się ulemów, nie tylko potęga jancza-rów, którzy destytuowali jednych sułtanów, a wynosili na tron innych, były czynnikami wpływającymi na osłabienie władzy sułtańskiej. Za pierwszych sułtanów słyszało się o Bajezidzie, Mehmedzie, Muradzie