74-85, nr 12, s...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

53-65. 18 WST�P na nawi�zaniu kontaktu intelektualnego / nauk� zachodni�, w ostatnich latach pojawi�y si� na Zachodzie nowe syntezy ukrai�skiej historii16 oraz om�wienia tych zagadnie� na lamach presti�owych czasopism naukowych17. Upadek Zwi�zku Radzieckiego i powstanie niepodleg�ego pa�stwa ukrai�skiego zmieni�o polityczny i naukowy kontekst, w kt�rym prowa- dzono te dyskusje. Znalaz�o to przede wszystkim odzwierciedlenie w tym, �e prawie zupe�nie znikn�y prace o inspiracji marksistowskiej, a ukrai�ska niemarksistowska historiografia wydoby�a si� z w�skich ram dawnego po- dzia�u na �narodny�k�" i �der�awny�k�". Historia Ukrainy przestaje by� zaj�ciem jedynie historyk�w pochodzenia ukrai�skiego. Bardzo powi�kszy� si� intelektualny horyzont historiografii - pojawi�y si� prace, kt�re staraj� si� wpisa� pewne zagadnienia ukrai�skiej historii w ramy modnych postmodernistycznych i postkolonialnych kierunk�w w metodologii. Nie podwa�a to ani nie zmniejsza warto�ci dawnych interpretacji, ale raczej dowodzi tego, �e historiografia ukrai�ska sta�a si� bardzo dynamiczna. Niniejsza ksi��ka zosta�a napisana z tym w�a�nie zamiarem: skonfron- towa� ukrai�ski materia� historyczny z najnowszymi interpretacjami i teo- riami. Niestety autorowi nie uda�o si� unikn�� licznych pokus, kt�re pod- suwaju� sam temat ksi��ki - nowo�ytna historia Ukrainy. Pierwszym i naj- bardziej oczywistym jej grzechem jest wybi�rczo��. Ksi��ka ta nie m�wi o wszystkim, co wydarzy�o si� na ukrai�skich ziemiach, lecz po�wi�cona jest przede wszystkim jednej wa�nej kwestii: powstawaniu nowoczesnego narodu ukrai�skiego. Zreszt� autor nie mia� wielkiego wyboru. W ostatnich latach ukrai�ska historiografia skupi�a si� w�a�nie na tym problemie, trudno by�oby wi�c podsumowywa� dorobek naukowy w innych jej dziedzinach. Zainteresowanie tym procesem jest zupe�nie naturalne i wywo�ane przez pilne zapotrzebowanie spo�eczne: proces ten wci�� trwa, a od jego rezultat�w zale�e� b�dzie los milion�w ludzi nie tylko na Ukrainie, ale i w Europie Wschodniej, a mo�e nawet w ca�ej Europie. . Poniewa� historyk musi opisywa� wydarzenia wp�ywaj�ce w taki czy inny spos�b na �ycie milion�w ludzi, trudno oczekiwa� od niego bez- 16 Geschichte der Ukrain�, Hrsg. von F. Golczewski, Gottingen 1993; A. Joukowsky, Histoire de l'Ukraine, Paris 1993; A. Kappeler, Kleine Geschichte der Ukrain�, Miinchen 1994. 17 Patrz niedawna dyskusja pod tytu�em Czy Ukraina ma wlasn� histori�? �Slavic Re- view", vol. 54(Fall 1995), nr 3, s. 658-719. _____________WST�P___________________19 stronno�ci. Jeden z najlepszych znawc�w historii Europy �rodkowej i Wschodniej, angielski historyk, Norman Davies powiedzia� kiedy�, �e �dobry historyk powinien przyznawa� si� do swoich ogranicze�. Najgorsi historycy to ci, kt�rym wydaje si�, �e s� wolni od wszelkich uprzedze�"18. Autor niniejszej ksi��ki pr/yznaje, �e przedmiot jego bada� nie jest mu oboj�tny. Polityczne sympatie autora otwarcie i jednoznacznie sytuuj� si� po stronie ukrai�skiej niepodleg�o�ci. Spo�r�d wszystkich partii i nurt�w politycznych, kt�re kiedykolwiek dzia�a�y na terytorium Ukrainy i walczy�y o uznanie swoich praw politycznych i kulturalnych, jest on zwolennikiem tradycji tzw. demokratycznego nacjonalizmu, teorii roz- wini�tej w pismach i dzia�alno�ci cz�onk�w Bractwa Cyryla i Metodego, Mychaj�a Drahomanowa, Iwana Franki, Mychaj�a Hruszew�kiego, ideo- log�w ukrai�skiego ruchu powsta�czego oraz ruchu obro�c�w prawa, liberalnej ukrai�skiej inteligencji emigracyjnej, jak r�wnie� centrowych dzia�aczy spo�eczno-politycznych czas�w gorbaczowowskiej �przebudowy" i okresu niezale�no�ci Ukrainy po 1991 r. Przynale�no�� do tej tradycji wymaga od ka�dego dotrzymywania dw�ch warunk�w. Pierwszy z nich to uznanie prawa do istnienia innych nurt�w politycznych, a tak�e ich wk�adu w powstawanie nowoczesnej Ukrainy. Dzisiejsza Ukraina nie powsta�a wy��cznie za spraw� �wiadomej narodowo i liberalnie my�l�cej inteligencji; nie mniej wa�ny jest wk�ad zar�wno skrajnej lewicy (komunist�w), jak i skrajnej prawicy (nacjonali- st�w), a tak�e licznej i cz�stokro� politycznie nieokre�lonej armii biuro- krat�w, oficer�w i innych urz�dnik�w, kt�r� tradycyjna historiografia uwa�a�a za �kolonialn�" albo �okupacyjn�". Podobnie nie mo�na jej traktowa� jako wyniku dzia�a� tylko i wy��cznie ukrai�skich mas, zapominaj�c o obecno�ci na etnicznych ukrai�skich ziemiach, w przeci�gu ca�ej historii, innych grup narodowych. Ka�dy z tych nurt�w i narod�w mia� sw�j wk�ad w �projekt ukrai�ski", cz�sto nie�wiadomy i dokonany w d��eniu do zupe�nie innego celu. Uznanie tego faktu ma wielkie znaczenie, nie tylko naukowe, ale i polityczne: niegdysiejsze uczestnictwo w takim projekcie wi��e si� z odpo- wiedzialno�ci� za jego rezultaty dla wszystkich, kt�rzy zamieszkuj� terytorium Ukrainy, niezale�nie od narodowo�ci i sympatii politycznych. 18 N. Davies, The Misunderstood Victary m Europ�, �New York Review of Books", 1995, May 25, s. 10