My�l przewodnia tych poemat�w mierz� zazwyczaj do u�wiadomienia Ukrai�com prawdy, sformu�owanej ' powsta�ym w tych czasach a �ywotnym w okresie romantyzmu aforyzmie, L...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Wypracowany przez tradycj� ustn�, a zw�aszcza przez pie�ni duchowne dumy kozackie system znak�w i obraz�w poetyckich, �rodk�w leksykalnych, dadniowych i wzorc�w wersyfikacyjnych, szczeg�lnie za� system takich orm etycznych, jak: wiara w Boga, przywi�zanie do religii, tradycji rodzi-lych, mi�o�� i obowi�zki wobec rodziny, rodzic�w i ojczyzny, szacunek dla l�dro�ci ludzi starszych - to nadzwyczaj wa�ne warto�ci, wsp�tworz�ce ideo-'O-programowe i estetyczno-etyczne za�o�enia romantyzmu ukrai�skiego. Na przyk�ad w poemacie Tarasa Szewczenki pt. Hamalija, po�wi�conym wyprawie morskiej Zaporo�c�w do Turcji w celu wyzwolenia swych wsp�-raci Kozak�w, poeta nawi�za� do starodawnych lament�w �a�obnych, zna-ych m.in. z dum P�acz niewolnika w niewoli tureckiej, Marusia Bohus�a->ka, Ucieczka trzech braci z Azowa z niewoli tureckiej. W dumach tych, po- III. Ukrai�ski romantyzm jako model syntezy kultury elitarnej i ludowej 143 dobnie jak i w utworach Szewczenki, wyst�puj� b�d� fragmenty wsp�lnie odprawianych przez Kozak�w modlitw, b�d� bezpo�rednie apostrofy w formie najcz�ciej b�agalnych zwrot�w i modlitw do Boga chrze�cija�skiego. Wzmacniane poprzez modlitw� poczucie odmienno�ci od tradycji i religii Turk�w pot�gowa�o t�sknot� za �yciem religijnym. Warto�ci stworzone przez rodzim� tradycj� chrze�cija�sk� idealizowali i sakralizowali najpierw Kozacy w warunkach niewoli tureckiej, a nast�pnie zniewoleni przez carat i dlatego gloryfikuj�cy Kozak�w romantycy. Nieprzypadkowo zatem utwory pisarzy ukrai�skich epoki romantyzmu obfituj� w zaczerpni�te z rodzimej tradycji ustnej wzorcowe zachowania czy �antywzorcowe post�powanie". Typowo biblijny motyw kary za grzechy, ale i chrze�cija�skiego przebaczenia po okazanym �alu i �arliwej modlitwie wyst�puje na przyk�ad w Dumie 0 Aleksym Popowiczu. Bardzo mocno eksponowany przez Szewczenk� brak mi�o�ci i serca dla matki, a zarazem si�� matczynego przebaczenia ukazuje duma Trzej bracia samarscy. Ceniona za� przez Kozak�w ponad wszystko swoboda i nienaruszanie utrwalonych zasad etycznych, charakterystyczne dla wi�kszo�ci dum, zosta�y podniesione wr�cz do idea�u w zredagowanych przez Myko�� Kostomarowa Ksi�gach istnienia narodu ukrai�skiego. W tym podstawowym dokumencie programowym romantycznego Bractwa Cyrylo-Metodia�skiego Kozaczyzna jawi si� jako nielubi�ce �ani cara, ani pana" �prawdziwe bractwo". Jest to kozackie bractwo, kt�re piel�gnuje �czysto�� chrze�cija�sk�" i wyzwala z niewoli tureckiej wsp�towarzyszy, modl�cych si� o powr�t do wolnej ojczyzny, �na ciche wody, gdzie kraj weso�y i nar�d chrzczony". Dlatego Kostomarow podkre�li� w paragrafie 76 swych Ksi�g istnienia narodu ukrai�skiego, �e �z dnia na dzie� ros�o i pomna�a�o si� Kozactwo, 1 ju� wkr�tce wszyscy ludzie na Ukrainie zostaliby Kozakami, wszyscy byliby wolni i r�wni, i nie mia�aby Ukraina nad sob� ani cara, ani pana, opr�cz Boga jedynego, a za przyk�adem Ukrainy podobnie sta�oby si� w Polsce, a potem w innych krajach s�owia�skich"32. Kozaczyzna z uwagi na szczeg�lny wk�ad w rozw�j cywilizacyjny Ukrainy i jej niepodleg�o�ciowej my�li sta�a si� obiektem naukowych studi�w ukrai�skich uczonych-folkloryst�w oraz przedmiotem artystycznych opracowa� malarzy, muzyk�w i pisarzy. Portrety literackie poszczeg�lnych przyw�dc�w kozackich stworzyli Amwrosij Met�ynski (Banduryst), Markijan Szaszkiewicz (Na�ywajko, Chmielnickiego obl�enie Lwowa) i na�laduj�cy dumy kozackie Pante�ejmon Kulisz (Po�yczona kobza, Marusia Bohus�a- S. Kozak, Ukrai�scy spiskowcy i mesjani�ci Bractwa Cyryla i Metodego, Warszawa 1990, s. 249. 44 Literatura i my�l filozoficzno-religijna ukrai�skiego romantyzmu 'kd), a przede wszystkim Taras Szewczenko. Posta� w�druj�cego poety-dia-a i ociemnia�ego podczas walk z Turkami kozaka-bandurzysty, przemielaj�cego ca�� Ukrain�, stanowi�a nieod��czn� cz�� tej ziemi i kulturalnej adycji, najpierw staroukrai�skiej w XVII-XVIII w., a nast�pnie romantycz-ej. Szczeg�lnej wymowy nabiera tu tak�e ten fakt, �e �lira nigdy nie nale�a-l do zestawu ludowych instrument�w"33