Podziwia�em jego opanowanie...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Widok tego miejsca zawsze napawa� mnie zdumieniem, od kiedy zim� pierwszy raz przekroczy�em jego pr�g i rozejrza�em si� po ciemnym i brudnym sklepie. Na jednej ze �cian bez�adnie zwisa�a skr�cona na dole zas�ona z jedwabiu i bawe�ny, we wzory z zielonych cyprys�w i czerwonych p�l. Od wielu lat nie widzia�em niczego tak pi�knego. Odwr�ci�em od niej wzrok i zobaczy�em starego m�czyzn�, siedz�cego nieruchomo przy ma�ym stole. Mia� na sobie bia�� szat� i turban z ��tego jedwabiu. - Jest pan szcz�liwym cz�owiekiem - powiedzia�em. Sk�oni� g�ow�. 294 - Odk�d wni�s� pan �wiat�o do tego pokoju. - S�dz�, �e ta tkanina pochodzi z Isfahanu, sprzed dwu i p� wieku. - Ma pan prawo do wyra�enia opinii. - Zna pan miasto Isfahan? - Niestety. Zrezygnowa�em z dalszej rozmowy. - Dzi�kuj� panu, panie Dust Mohammad, za umo�liwienie mi obejrzenia tego pi�knego przedmiotu - powiedzia�em. - Jest pa�ski. Ch�opak zapakuje panu. - Panie, nie mog� skorzysta� z tej uprzejmo�ci, poniewa� nic nie mam i nie b�d� m�g� si� panu odwdzi�czy�. - Wi�c go zatrzymam. Czy mo�emy oczekiwa�, �e zaszczy cisz nas ponownie, synu? - Nie chcia�bym by� natr�tny. - Jak sobie �yczysz. Z pocz�tku moje wizyty by�y rzadkie, nie cz�ciej ni� raz lub dwa razy w miesi�cu, ale p�niej, kiedy zacz�o si� obl�enie miasta, bywa�em u niego codziennie. Polubi�em jego mongolskie oczy, milczenie i oboj�tno�� w stosunku do otoczenia. Dowiedzia�em si�, �e jest w tym mie�cie jedynym bankierem, kt�ry dyskontuje weksle i pieni�dze i wysy�a je tej samej nocy uzbrojon� taks�wk� do Delhi. Sprzedaje bro� za opium, a czyste opium za pieni�dze; przekazuje subsydia z Peszawaru i Teheranu, lecz robi to wszystko z ca�kowit� oboj�tno�ci�. Nie ma zamiaru dzieli� si� z kimkolwiek swoimi dywanami, antykami, turkme�sk� uprz꿹, klejnotami Buchary. Je�eli ktokolwiek pragnie od niego tych rzeczy, musi zaproponowa� takie pieni�dze, aby odmowa sprzeda�y by�a czym� nad wyraz uci��liwym. Przesta� osobi�cie przyjmowa� po�rednik�w handlowych, kt�rzy teraz ubiegaj� si� o wzgl�dy jego podw�adnych. Nie wiem, ile Delhi p�aci mu za mnie, lecz ka�dego miesi�ca daje mi jakie� pieni�dze lub jaki� przedmiot, na kt�ry patrz� �apczywym wzrokiem w jego sklepie. - Ach, teraz ko�o si� zamkn�o! Pok�j niech b�dzie z tob�, John! Chod�, ogrzej si�. Dzisiaj pod czerwon� ko�dr� zapanowa�a nuda. W tej sytuacji m�czy�ni z regu�y nabierali wod� w usta i szli do domu, 295 chc�c si� upewni�, czy aby ich �ony zbytnio si� nie rozleniwi�y. Lecz jeden m�czyzna wybiera� z z�b�w wyka�aczk� w��kna t�ustego mi�sa, przeci�gn�� si� i poprosi� o papierosa. Ubranie mia� europejskie. S�dz�, �e by� nauczycielem w szkole �redniej, aczkolwiek uczniowie od lat strajkowali i nie przychodzili na lekcje. Chcia� rozmawia� o polityce, lecz m�czy�ni nie okazywali zainteresowania ludziom, kt�rzy czasami gn�bili ich polityk�, nie daj�c� ani przyjemno�ci, ani nie przynosz�c� zysku. Spo-tkawszy si� z odmow�, zwr�ci� si� do mnie: - Jacy s�, wed�ug pana, najwspanialsi poeci? - Z tradycyjnej szko�y Szahrijar. Forugh z nowo�ytnej. - Forugh Morugh - powiedzia� s�u��cy, zbieraj�c talerze. - Nie mamy tutaj takiego gentlemana. - To by�a dama. Prowadzi�a bujne �ycie, zgin�a w Tehera nie w wypadku samochodowym. Ludzie siedz�cy pod baldachimem z wyrozumia�o�ci� przyj�li ten surowy werdykt. W ko�cu zabra� g�os nauczyciel szko�y �redniej: - Kobiety nie potrafi� pisa� wierszy. W dymie papieros�w us�ysza�em pomruk aprobaty. Pomy�la�em: �B�g obdarzy� was najpi�kniejszym z ludzkich j�zyk�w, da� religi� zrozumia�� dla wszystkich, krain�, w kt�rej sam chcia�by zamieszka�, wspania�e zabytki i architektur�, a was sta� tylko na wypluwanie pestek melona, gadanie g�upstw, wzajemne masakrowanie si� i zn�canie nad �onami". Powiedzia�em: - Pozw�lcie mi, panowie, opowiedzie� histori� z dawnych dni tego kraju. - S�ycha� by�o g��bokie westchnienia, szuranie nogami i zaci�ganie si� papierosami. Kochali historyczne opo wie�ci. - W imi� Boga lito�ciwego, w roku tysi�c sto dwu nastym, w mie�cie Balch, w pa�acu ksi�cia Abu Sajda D�arreha przy ulicy Handlarzy Niewolnik�w, go�cili: mistrz Omar Chaj- jam i mistrz Muzaffar Esfazari, a ja im us�ugiwa�em. I w trak cie ich konwersacji us�ysza�em widomy znak Prawdy, kiedy mistrz Omar rzek�: �M�j gr�b b�dzie tam, gdzie ka�dej wiosny pomocny wiatr pokryje go kwiatami drzew owocowych", i po my�la�em: �Co za niedorzeczno��!" I by�em zdumiony, �e taki 296 cz�owiek jak on mo�e m�wi� takie nonsensy, dop�ki w roku tysi�c sto trzydziestym sz�stym nie odwiedzi�em Niszapuru, a by�o to cztery lata po tym, jak ten wielki cz�owiek okry� swoje oblicze ca�unem �mierci, pozostawiaj�c �wiat w nieutulonym, sierocym �alu. A poniewa� przewodzi� mi w poszukiwaniu Prawdy, pewnego pi�tku poszed�em, aby z�o�y� mu ho�d, i zabra�em ze sob� pewnego gentlemana, kt�ry mia� wskaza� mi jego gr�b, a on zaprowadzi� mnie na cmentarz Hira. Poszed�em ku p�nocnej jego cz�ci i znalaz�em gr�b mistrza Omara przy cmentarnym murze. A tu� za tym murem ros�y drzewa migda�owe i grusza, zraszaj�c kwieciem gr�b Omara, ton�cy w kwiatach. I przypomnia�em sobie to, co przepowiedzia� owego dnia w Balchu, i zap�aka�em, wiedz�c, �e na ca�ej ziemi, w czterech stronach �wiata, nigdy go ju� nie zobacz�. Niech B�g go b�ogos�awi, da mu �ask� i oka�e �yczliwo�� w raju. Wsta�em. - M�j przyjacielu, jest jeszcze wcze�nie. - Dust Mohammadzie, nie chcia�bym sprawia� panu wi�cej k�opot�w. - Czy spotka nas zaszczyt ponownego goszczenia pana u nas? - Nie chcia�bym was zanudza�. Wygrzeba�em si� spod derki, uk�oni�em towarzystwu i wyszed�em. Dust Mohammad odprowadzi� mnie do drzwi wyj�ciowych. Nigdy przedtem tak mnie nie uhonorowa�. - Drogi przyjacielu - zapyta�em - gdzie jest Francuz? - C� mog� powiedzie�? - Jest w Kabulu? - C� mog� powiedzie�? ; . - Kto go chroni? - C� mog� powiedzie�? Indie, Pakistan, Iran, Ameryka, Anglia, Rosja. Zawsze wi�cej ni� jedno pa�stwo, nigdy mniej ni� jedno. Tak oto cz�owiek ca�kowicie pozbawiony skrupu��w mo�e �erowa� na wzajemnej nienawi�ci rz�d�w. - Drogi przyjacielu, je�eli przez przypadek spotka go pan, prosz� mi zrobi� t� uprzejmo�� i powiedzie� mu, �e mam do niego spraw�, kt�r� chcia�bym za�atwi� w dogodnym dla niego czasie. 297 Dust Mohammad potrz�sn�� g�ow�. - Nie pokona go pan - powiedzia�. - On ma przyjaci�, a pan si� rozpi� i jest sam. Lecz mimo to spe�ni� pa�skie �y czenie! - M�g�bym odda� �ycie za pana! Rozwar�em zas�on� przy drzwiach i poczu�em na twarzy spadaj�ce p�atki �niegu. Wci�gn��em powietrze pe�ne dymu, co by�o dla mnie pewnym zaskoczeniem, wy��czaj�c zapach pieczonego mi�sa. - Droga naprawiaczy opon - wyja�ni� Dust Mohammad. - Bezpo�rednie uderzenie. - Odwr�ci� si� plecami do drzwi skle pu. � Nie lubi� wojny. Zaskoczy�a mnie ta poufa�o��