Spos�b u�ycia * pastelu jest tu przeniesiony z w�glowych rysunk�w, tam jednak g��boka czer� kreski wystarcza�a do nadania intensywno�ci zarysowanej przestrzeni � tu, na...

Niebo jest intensywnie ��te, czerwie� sukni jest g��boka. Pojawia si� ostro zestawiony z s�siednimi barwami b��kit. Kolorowany rysunek zaczyna wi�c przekszta�ca� si� w kompozycj� .pastelow�, a znaczy to, �e Witkacy odnajduje si�� i brzmienie pastelowej kreski, jej specyficzn� intensywno��. W tym momencie Witkacy odkrywa swoj� technik�, t�, kt�rej wierny b�dzie do ko�ca �ycia � technik� czy spos�b na kolor, a nawet styl barwny. Dwie kompozycje z 1918 roku (Kameleon i Liszka, 87 Muzeum Narodowe w Krakowie), powsta�e najprawdopo-lobniej w�a�nie jeszcze w Rosji, bo zaliczone przez Wit-cacego do tam tworzonego cyklu kompozycji astronomicz-lych 47, jak r�wnie� pastel z Muzeum Literatury w Warszawie, dowodz�, i� Witkacy by� ju� wtedy w pe�ni �wia-lom znaczenia tego odkrycia, �e stosowa� je ju� w pel-lym brzmieniu: od tych kompozycji mo�na m�wi� o Wit-iacym-pasteli�cie. W kompozycjach tych stosuje Witkacy ju� kolorowe papiery. W pastelu z Muzeum Literatury papier jest zielony. W dramatycznym pejza�u, w�r�d �ywio�u fal przypominaj�cych s�ynn� fal� Hokusaia, na wyspie z czerwonym drzewem stoj�, jak w�drowcy z Boskiej komedii, dwie postacie, na przedzie za� kobieta w czerwonej sukni. Dominuj� czerwienie, oran�e i b��-dty; kreska pastelowa jest zr�nicowana, raz zbita jest sv silne, jednolite plamy koloru, raz wyst�puje osobno, mi�kka i rozmyta, gdzie indziej cienka i ostra. Kompozycje krakowskie rysowane s� na ciemnych papierach, prawie czarnym � w Kameleonie i czarnoszarym w Liszce. Ciemne t�o wzmacnia, odbija intensywne barwy, kt�re zdaj� si� jarzy� w ciemno�ci, wzmagaj�c odczucie koloru, mimo i� jest go niewiele: w Liszce s� to tylko czerwienie i oran�e � czerwone w�osy kobiety i czerwony lis, miejscami rozbielone. S� i inne nowo�ci w sztuce Witkacego datuj�ce si� z rosyjskich czas�w. Wi�c rozszerzenie skali temat�w, czy raczej dodanie nowych do przedwojennych demoniz-m�w, figury staj� si� jeszcze bardziej spotwornia�e, od-cz�owieczone, w pejza�u rosn� �ywostworowate ro�liny, pewnie ju� pod wra�eniem cejlo�skiej przyrody wprowadzone w og�lny nastr�j potworno�ci. Pojawia si� Kosmos, przedstawiany w kompozycjach astronomicznych, w fantastycznych znakach zodiaku, otoczonych gwiazdami, mg�awicami i deszczem meteoryt�w. W w�glu i w pastelu powstaj� te� portrety, i co najbardziej znamienne, posiadaj� �firmowy" ju� charakter, portret bowiem staje si� g��wnym �rodkiem zarobkowania Witkacego za pomoc� malarstwa. W tym te� czasie przeprowadza pierwsze pr�by tw�rczo�ci pod dzia�aniem narkotyk�w48. Nie znamy kompozycji olejnych pochodz�cych bez w�tpienia z czas�w pobytu w Rosji. Przypuszczalnie nie znalaz� Witkacy warunk�w, by rozwija� i t� dziedzin� tw�rczo�ci. Pastel pojawia si� wi�c pocz�tkowo jako �rodek zast�pczy, st�d te� mo�e pobie�ne zrazu traktowanie koloru, zaznaczanie go raczej ni� nasycenie, co pozwala przyj�� niekt�re z tych kompozycji za projekty do obraz�w olejnych, kt�rych realizacje odk�ada� Witkacy na spokojniejsze czasy. 2. OD CZYSTEJ FORMY DO SZTUKI STOSOWANEJ Spokojniejsze czasy d\a Vw�>TC2.o�c.\ wraz z powrotem do Polski, w ci�gu kr�tkiego okresu formizmu, tego jedynego okresu, kiedy to w swej pracy nie �czu� si� tak osamotnionym", jak wyznawa� w Bilansie formizmu. Powstaje seria s�ynnych kompozycji olejnych lub temperowo-olejnych, kt�re obok portret�w zbudowa�y najpowszechniejszy obraz tw�rczo�ci Witkiewicza. Niemniej wa�ne dla tego obrazu s� kompozycje pastelowe, kt�re rozwin�y si� w tym czasie w samodzieln� dziedzin�. Nie s� ju� jedynie studium przygotowawczym ani te� tylko refleksem �w�a�ciwej" malarskiej tw�rczo�ci. Maj� w�asn� histori�, w�asne problemy, bli�sze s� czasem pastelowym portretom ni� malarskim kompozycjom. Tw�rczo�� Witkacego mi�dzy 1918 a 1924 rokiem sk�ada si� zatem z trzech dzia��w: z kompozycji olejnych, kompozycji pastelowych i portret�w. O specyfice tych ostatnich decyduje g��wnie temat, bowiem samo uj�cie formy zbli�a je przez zastosowan� technik� raz do olejnych, a raz do pastelowych prac. Rysunek jako taki pojawia si� rzad- 89 ko, zdaje si�, �e jego rol� Witkacy sprowadza� w tym okresie do zanotowywania pomys��w kompozycyjnych, Potrzeb� rysunku ca�kowicie wype�ni� rysunek pastelem. MALARSTWO Wra�enie pierwsze: �rednio du�e kompozycje, rozcz�onkowane wielo�ci� kolor�w, wielo�ci� kszta�t�w i niejasnych co do znaczenia dziwnych figur i rzeczopodobnych stwor�w, kt�re istniej� w�a�ciwie samotnie w t�umie innych, co przekre�la zrazu jak�kolwiek mo�liwo�� nadania im , wewn�trznych, narracyjnych zwi�zk�w wedle nadrz�dnej �historii". Przez sw� dos�owno�� stwory te wydaj� si�. groteskowe; ale tylko �wydaj� si�", bo nie znamy zrazu klucza do tej groteski. Wyczuwamy szyderstwo, kpin�, przedrze�nianie, lecz nie wiemy, do czego si� ono odnosi