Warto zauwa�y�, i� dziecko nie sprawiaj�ce trudno�ci wychowawczych rzadko kierowane jest do domu dziecka...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

W badanej pr�bie a� w 374 przypadkach zawarte s� uwagi wskazuj�ce na uci��liwo�� dziecka w dotychczasowym jego �rodowisku. Okre�lana jesi ona najcz�ciej w nast�puj�cych sformu�owaniach: �le si� uczy, powtarza klasy, nie nadaje si� do normalnej szko�y, zachowuje si� nienormalnie, nie ma podr�cznik�w i przybor�w szkolnych, daje z�y przyk�ad kolegom, ordynarnie si� wyra�a, demoralizuje innych uczni�w, wagaruje, cz�sto nie nocuje w domu, terro- 36 ryzuje inne dzieci, lekcewa�y nauczycieli, me wype�nia ich polece�, bije si� z matk�, kradnie, upija si�, ma na swym koncie niejedno w�amanie. Sytuacja socjalna i losowa wychowank�w wskazuje, Te' domy dziecka skupiaj� obecnie znaczne grupy dzieci odrzuconych przez dotychczasowe �rodowisko, z baga�em bolesnych do�wiadcze� �yciowych i wieloma niekorzystnymi, wzgl�dnie utrwalonymi zmianami _w__osabQwoi.c.i, Zdominowa�y one wyra�nie sieroty naturalne, kt�re we ^wszystkich rodzajach plac�wek opieki ca�kowitej stanowi� znikom� mniejszo��. Poniewa� wiadomo, �e na skuteczno�� oddzia�ywa� wychowawczych znacz�cy wp�yw wywiera czas ich rozpocz�cia i czas trwania, istotn� spraw� jest wiek dzieci kierowanych do dom�w dziecka oraz miejsce i czas pobytu przed przybyciem do tej plac�wki. Resortowe dane statystyczne okre�laj� jedynie wiek wychowank�w przebywaj�cych w domach dziecka, nie mo�na wi�c w oparciu o nie ustali�, jak wcze�nie dzieci opuszczaj� rodzin� w�asn� i czy przebywaj� tylko w jednym zast�puj�cym j� �rodowisku wychowawczym, czy te� w wielu i jak cz�sto jest ono zmieniane. Og�lnie wiadomo, bo takie s� ustalenia statutowe i praktyka, �e do pa�stwowych dom�w dziecka kierowani s� w zasadzie wychowankowie w wieku od 3 do 17 lat z dom�w rodzinnych, z dom�w ma�ego dziecka, z innych dom�w dziecka, zak�ad�w i instytucji opieki ca�kowitej oraz �e niekt�rzy z nich przez kilka, a nawet kilkana�cie miesi�cy przebywaj� w plac�wce diag-nostyczno-rozdzielczej, tj. w pogotowiu opieku�czym. Pe�niejsze dane o wieku dzieci oddawanych pod opiek� domu dziecka i miejscu ich wcze�niejszego pobytu mo�na poda� tylko dla wybranych dom�w dziecka, dokonuj�c skrupulatnej analizy dokumentacji wychowank�w. Korzystaj�c z pomocy wychowawc�w przeprowadzono takie rozpoznanie w kilkunastu pla- 37 c�wkach. Do�� reprezentatywny dla og�lnej sytuacji okaza� si� obraz uzyskany w jednym z dom�w dziecka w woj. sto�ecznym, gdzie poddano wnikliwej analizie dokumentacj� 342 wychowank�w skierowanych do plac�wki w dziesi�cioleciu 1970-1980. By�o w�r�d nich; 108 w wieku przedszkolnym, 206 w wieku szko�y podstawowej oraz 28 starszych; 110 dzieci znajdowa�o si� w przedziale wieku 11-15 lat. Najwi�ksze grupy stanowi�y dzieci z dom�w rodzinnych - 157 (ok. 46%) i innych dom�w dziecka �- 100 (ok. 34%), 65 wychowank�w (ok. 18%) przebywa�o przez pewien okres w pogotowiu opieku�czym, 17 w domu ma�ego dziecka, 3 - w zak�adzie wychowawczym. Tylko wiek tych dzieci, kt�re bezpo�rednio, z domu rodzinnego przyby�y do domu dziecka jest r�wnoznaczny z wiekiem, w jakim opu�ci�y one rodziny w�asne. Spore grupy wychowank�w przyby�ych z innych plac�wek rozsta�y si� z rodzin� znacznie wcze�niej, niekt�re wielokrotnie zmienia�y �rodowisko wychowawcze, przebywaj�c w jednej, dwu, trzech, a nawet (w 3 przypadkach) w pi�ciu plac�wkach. Ka�da z wymienionych tu grup wychowank�w nastr�cza inne problemy, na sytuacji ka�dej w 'swoisty spos�b ci��y brak poczucia bezpiecze�stwa i kontakt�w emocjonalnych z bliskimi, zaniedbania w opiece i wychowaniu oraz dotychczasowe .przykre prze�ycia i do�wiadczenia. Sytuacja psychiczna i spo�eczna nie sprzyja dobremu zdrowiu wychowank�w. W opracowanym przez Ministerstwo Zdrowia i Opieki Spo�ecznej Raporcie o stanie zdrowia i opiece zdrowotnej nad populacj� w wieku rozwojowym stwierdza si� m. in.: ,,Najwi�cej odchyle� od normy - poza zak�adami wychowawczymi specjalnymi - wykazuj� wychowankowie dom�w dziecka". W roku szkolnym 1972/73 odsetek dzieci z odchyleniami od prawid�owo�ci w stanie zdrowia w do- 38 mach dziecka si�ga� 43%23. W dokonanej w oparciu o te same kryteria ocenie uczni�w szk� podstawowych odsetek dzieci � odchyleniami od prawid�owo�ci w stanie zdrowia szacowano w�wczas na ponad 20%, czyli by� on dwukrotnie korzystniejszy ni� u wychowank�w dom�w dziecka. Szacunek ten zbie�ny jest w zasadzie z wynikami bada� przeprowadzonych w 1970 roku24, w toku kt�rych odsetek wychowank�w dom�w dziecka z odchyleniami od prawid�owo�ci w stanie zdrowia oceniano na ok. 40% (wy��czaj�c dzieci z czynn� pr�chnic� z�b�w, stwierdzon� u 72% badanych) i znacznie ni�szy od uzyskanego trzy lata p�niej przez resort o�wiaty rezultatu rozpoznania w woj. katowickim, gdzie odsetek dzieci z odchyleniami od normy oszacowano w domach dziecka na oko�o 50% 2S. Zebrane przeze mnie materia�y potwierdzi�y wyst�powanie niekorzystnej sytuacji w tej dziedzinie. Wykaza�y nadto, i� do najcz�ciej wyst�puj�cych zaburze� w stanie zdrowia wychowank�w nale��: op�nienia w rozwoju somatycznym, choroby uk�adu nerwowego, wady wzroku, wady budowy i zniekszta�cenia statyczne, schorzenia laryngologiczne, zaka�enia paso�ytami i choroby sk�ry, a tak�e choroby reumatyczne i niedokrwisto��. -Jako g��wne przyczyny absencji szkolnej wyst�puj� w�r�d wychowank�w r�norodne, w tym przewlek�e stch�rzenia dr�g oddechowych oraz zwi�zane z du�ym skupieniem wychowank�w w domu jednoczesne zachorowania licznych grup dzieci na ta- 23 Raport o stanie zdrowia i opiece zdrowotnej nad populacj� w wieku rozwojowym oraz Program dzia�ania na lata 1975-1990. Warszawa 1974, MZiOS, (^ruk powielony, s. 17. 24 Por. S. Radiukiewicz, J. Wachowska: Problemy zdrowotne wychowank�w dom�w dziecka. "Problemy Opieku�czo- -Wychowawcze" 1971 nr 8. 25 Por. Dzia�alno�� opieku�cza i praca wychowawcza zak�ad�w opieku�czo-wychowawczych. Warszawa 1973, MOiW, druk powielony, s. 7. "^ 39 kie choroby zaka�ne, jak; grypa, angina, odr�, ospa wietrzna, nieco rzadziej - r�yczka