A...

Schweitzer zauwa¿aj ¿e nie ma bardziej osobiœcie zabarwionego historiograficznego przedsiêwziê- cia ni¿ napisanie biografii Jezusa, i ¿e autorzy powsta³ych na ten 2 Jesus 16. 3 Jesus 9. 4 Jesus 10. 5 Leben-Jesu-Forschung 4. Od Reimarusa do czasów obecnych 19 temat ksi¹¿ek tchnêli w nie ca³¹ swoj¹ nienawiœæ lub ca³¹ swoj¹ mi³oœæ, do jakich byli zdolni. Tak wiêc okres ten, który bez w¹tpienia przyniós³ równie¿ pog³êbienie wiedzy w tym zakresie, jest naznaczony agresj¹ i apologetyk¹, atakiem na ewangelie i ich obron¹. Wielokrotnie zarzucana autorom bezprzes³ankowoœæ rzadko tylko bywa³a traktowana z tak¹ dezynwoltur¹, jak tutaj. Prezentowane - równie¿ przez „oœwieconych" - wizerunki Jezusa nosz¹ w wysokim stopniu rysy subiektywne. Wielu odnajdowa³o w domniemanym Jezusie historii taki Jego obraz, jaki sobie sami wytworzyli. Odnoœnie do badañ nad ¿yciem Jezusa warto ukazaæ w skrócie zaznaczaj¹cy siê w nich rozwój historyczno-duchowy, jego tendencje i bli¿sze intencje. Ju¿ u H.S. Reimarusa (t 1768), który otworzy³ okres Leben- -Jesu-Forschung, mo¿na dostrzec jedno z jego g³ównych znamion, a mianowicie racjonalistyczne t³umaczenie przekazanych w ewan- geliach cudownych i nadprzyrodzonych wydarzeñ. Te racjonalis- tyczne wyjaœnienia dotycz¹ zarówno opisów cudów, jak i synos- twa Bo¿ego Jezusa, jak wreszcie relacji o zmartwychwstaniu, z której Reimarus wysnuwa w¹tek kryminalny z wykradzeniem przez uczniów zw³ok i oszukaniem ludu. Autor ten zwraca³ siê stale do przedstawicieli „religii rozumu" czy „religii naturalnej", których praw zamierza³ broniæ przeciwko wierze koœcielnej6. Próby racjonalistycznej interpretacji nabiera³y czasem cech grotes- kowych. Tak np. u K. A. Hasego otwarcie siê niebios, opisane w zwi¹zku z chrztem Jezusa, jest t³umaczone jako przypadkowy b³ysk meteoru, a opowieœæ o staterze w pyszczku ryby (Mt 17, 24-27) zostaje zracjonalizowana w ten sposób, ¿e rybê mo¿na by³o sprzedaæ za jednego statera7. Jakkolwiek podobne próby trwaj¹ nadal, to jednak badania nad ¿yciem Jezusa osi¹gaj¹ za spraw¹ D.F. Straussa (t 1874), chyba najwybitniejszego ich przedstawiciela, zasadniczo now¹ pozycjê. Otó¿ stara siê on wykazaæ, ¿e opowieœci ewangeliczne pe³ne s¹ materia³u maj¹cego swoje paralele w Starym Testamencie i w his- torii religii. Jezus ewangelii jest zdaniem Straussa postaci¹ mito- logiczn¹. W ten sposób dochodzi on do swego pojêcia mitu. ' Por. Schweitzer, Leben-Jesu-Forschung 13-26. 7 Leben-Jesu-Forschung 60. 20 Problem Jezusa Pocz¹tkowo odnosi siê wra¿enie, jak gdyby mit by³ tu stawiany na równi z legend¹ i u¿yty do zakwestionowania historycznej wiary- godnoœci ewangelii, kiedy Strauss mówi np. o gwieŸdzie prowa- dz¹cej Mêdrców, ¿e nie sposób „myœleæ o rzeczach tak nienatural- nych jako rzeczywiœcie zaistnia³ych" i ¿e opowieœci tego rodzaju nale¿y traktowaæ jako zmyœlenia8. Ale pos³uguj¹ca siê pojêciem mitu interpretacja Straussa jest osadzona g³êbiej. Tak zwany przez niego mit filozoficzny czy ewangeliczny reprezentuje pewn¹ ideê, przyobleka w opowieœæ jak¹œ myœl czy jakiœ efekt filozoficznych rozwa¿añ. Mit ten wyra¿a prawdê, ale nie tê skonkretyzowan¹ w opowieœci, lecz tê, która znajduje odbicie w owej idei. W No- wym Testamencie napotykamy ideê Jezusa, Boga-Cz³owieka. Wy- ra¿a ona jednoœæ boskiej i ludzkiej œwiadomoœci. Sam Jezus nie staje siê wprawdzie ide¹, ale Jego osoby uczepi³y siê mityczne opowieœci. Chodzi o to, aby jêzyk mitu znalaz³ drogê do jêzyka myœli. Postaæ Boga-Cz³owieka by³a konieczna, aby doprowadziæ ludzkoœæ do œwiadomoœci najwy¿szej idei. To nast¹pi, kiedy runie ostatnia przegroda, kiedy samoœwiadomoœæ nie bêdzie ju¿ swojej jednoœci z istot¹ absolutn¹ sytuowa³a w Jezusie, lecz dojrzy j¹ i prze¿yje jako coœ, co siê dokonuje we wszelkiej prawdziwie ludzkiej myœli i wszelkim prawdziwie ludzkim dzia³aniu. Koncep- cja ewangelicznego mitu ma swoje Ÿród³o w filozofii, a nie w analizie tekstu. O wskazanie historycznego j¹dra w poszczegól- nych opowieœciach ewangelicznych Strauss nie zatroszczy³ siê9. Zaprezentowana przez Straussa mo¿liwoœæ abstrahowania od postaci Jezusa musia³a na raz obranej drodze prowadziæ niemal z koniecznoœci do zanegowania Jego historycznej egzystencji10. Nast¹pi³o to u B. Bauera, w Micie Chrystusa A. Drewsa11 i u ró¿- nych innych autorów. O ile wed³ug Straussa Jezus zosta³ przy- Od Reimarusa do czasów obecnych 21 D.F. Straufs, Das Lebenjesu fur das deutsche Volk bearbeitet (Bonn '""1895) 191. Por. D.F