stalowy, maszynowy...

O rozwoju gospodarki �wiatowej coraz bardziej decydowa�y takie ga��zie wytw�rczo�ci, jak mikroprocesory, automatyka, informatyka. Przemiany mia�y kompleksowy charakter. Kraje, kt�re nie potrafi�y si� do nich dostosowa� wypada�y z konkurencji i traci�y swoje miejsce w �wiecie. Droga od wynalazku do jego zastosowania w praktyce mocno si� skr�ci�a. �wiat w og�le bardzo si� skurczy�, �ycie uleg�o wielkiemu przyspieszeniu. Bezpo�rednim skutkiem zmian, dokonuj�cych si� w latach siedemdziesi�tych i osiemdziesi�tych XX wieku, by�o: 1) wprowadzenie do produkcji wielu nowych produkt�w syntetycznych; 2) uzyskanie wielkich oszcz�dno�ci pracy, energii i surowc�w; 3) powstanie zmian strukturalnych w gospodarce tak poszczeg�lnych kraj�w, jak i ca�ego �wiata. Szczeg�ln� rol� spe�ni� proces robotyzacji. Prac� tysi�cy ludzi zast�powa�y maszyny automatyczne. Automatyzacja produkcji przemys�owej najszybciej ogarn�a Japoni�, kt�ra w 1988 r., zajmuj�c 0,3% powierzchni l�dowej i dysponuj�c 2,5% og�u ludno�ci swiata posiada�a oko�o 65-70% liczby czynnych w �wiecie robot�w. Tabela nr 81 Stan robot�w przemys�owych w �wiecie w ko�cu roku 1988 Pa�stwo Liczba Japonia 176 000 Europa Zachodnia 48 000 Stany Zjednoczone 33 000 Reszta �wiata 23 000 �r�d�o: P. Kennedy, U progu XX wieku (przymiarka do przysz�o�ci). Londyn 1994, s. 104. Kennedy podaje, �e wielka japo�ska fabryka samochod�w FANUK ko�o g�ry Fuji do 1982 r. zatrudnia�a 108 ludzi i 32 roboty i produkowa�a 6 tys. silnik�w wrzecionowych i serwomotor�w miesi�cznie. Po przeprowadzeniu reform w organizacji produkcji oko�o roku 1988 zatrudnia�a ona 60 pracownik�w, kt�rzy obs�ugiwali 101 robot�w i produkowali 10 tysi�cy serwomotor�w miesi�cznie. Powsta�a wielka nadwy�ka si�y roboczej. Prowadzi�o to z jednej strony do wielkich oszcz�dno�ci, ale z drugiej do wielkiego, chronicznego bezrobocia. Rozw�j robotyzacji i komputeryzacji stworzy� mo�liwo�� przej�cia do tzw. elastycznego systemu produkcji, pozwalaj�cego wytwarza� ma�e serie w oparciu o nowe wzorce i automatyzacj� produkcji. Spowodowa�o to dalsze oszcz�dno�ci zu�ycia surowca i energii, co pozwoli�o powa�nie zmniejszy� koszta wytwarzanych produkt�w. Pa�stwa, kt�re nie nad��a�y w tym, odstawa�y od kraj�w przoduj�cych, poniewa� wytwarzane przez nie produkty by�y drogie i niekonkurencyjne. W przoduj�cych krajach, w latach 1975-1985 nie nast�pi� wzrost zu�ycia energii i surowc�w lecz ich zmniejszenie. Szczeg�lne znaczenie mia�o tutaj zu�ycie ropy naftowej. Po kryzysie z roku 1973/1974 nast�pi� spadek zu�ycia tego surowca. Kraje kapitalistyczne ponownie uniezale�ni�y si� od producent�w ropy. W latach 1970-1985 w przoduj�cych krajach kapitalistycznych tzw. energoch�onno�� dochodu narodowego uleg�a obni�eniu o 25%. W Stanach Zjednoczonych tzw. ropoch�onno�� dochodu narodowego obni�y�a si� o 50%. Obni�k� produkcji stali w USA szacowano na 35%, w RFN 36%, w Wielkiej Brytanii 42%, we Francji 32%, w Japonii 18%. Tabela nr 82 Struktura �wiatowego produktu narodowego brutto i ludno�ci wg region�w i kraj�w w 1987 roku Kraje i regiony Produkt narodowy brutto Ludno�� w mln dol. USA % produkcji �wiatowej % populacji �wiatowej Uprzemys�. kraje kapitalistyczne w tym: USA EWG Japonia Kraje rozwijaj�ce si� Kraje Europy Wsch., ZSRR i kraje socjalistyczne Azji w tym: ZSRR ChRL 12 517 4 463 4 296 2 373 2 431 - - 293 60,3 25,1 17,3 8,8 16,2 23,5 13,8 2,7 16,0 4,8 6,4 2,4 52,8 31,2 5,7 23,1 �wiat razem 100,0 100,0 �r�d�o: Wsp�czesna gospodarka �wiatowa (wybrane problemy), Szczecin 1994, s. 28. Wobec zastosowania tzw. substytut�w (surowc�w zast�pczych) powa�nie zmala�o zu�ycie surowc�w naturalnych, jak np. bawe�na, drewno, ruda �elaza, w�giel. Innowacje naukowo-techniczne prowadzi�y do zast�powania starych wytwor�w przemys�owych przez nowe, lepsze, ta�sze i energooszcz�dne. W gospodarce kapitalistycznej coraz wi�ksz� rol� odgrywa�y te� us�ugi, czyli tzw. sektor trzeci. Przemys� surowcowo- i energoch�onny, brudny i uci��liwy, coraz bardziej przesuwano do obszar�w biednych i zacofanych technicznie. Kraje przoduj�ce w rozwoju koncentrowa�y si� na produkcji wytwor�w czystych i us�ug. Stopniowo �wiat podzieli� si� na kilka stref gospodarczych: rozwini�tych gospodarczo, kraj�w rozwijaj�cych si� i bloku socjalistycznego. Szacuje si�, �e w latach 1970-1985 udzia� poszczeg�lnych kraj�w w produkcji �wiatowej stali kszta�towa� si� w spos�b nast�puj�cy: 1) w USA spad� z 47% produkcji �wiatowej do 11%; 2) w krajach EWG spad� z 26 do 17%; 3) w krajach rozwijaj�cych si� wzr�s� z 2 do 12%; 4) w krajach Europy Wschodniej i w ZSRR wzr�s� z 19 do 38%. Ekonomi�ci i politycy socjalistyczni dumnie wskazywali na rozw�j swoich kraj�w, przytaczaj�c dane statystyczne o wzro�cie wydobycia w�gla i produkcji stali, podczas gdy wska�niki te w �wczesnym �wiecie utraci�y ju� dawne znaczenie. W krajach Europy Wschodniej i w ZSRR nie doceniano zmian zwi�zanych z procesem rewolucji naukowo-technicznej. Nie doceniano w nich mikroprocesor�w i automatyzacji produkcji ani potrzeby rozwoju sfery us�ug. Nadal nastawiano si� na rozw�j przemys�u ci�kiego. Tymczasem dynamika wzrostu produkcji us�ug w krajach kapitalistycznych w latach 1970-1985 by�a o 50% wy�sza od tempa wzrostu tradycyjnej sfery przemys�owej. W krajach socjalistycznych udzia� us�ug w produkcie narodowym brutto by� o 16 punkt�w ni�szy ni� w tzw. krajach rozwijaj�cych si�