Postanowiono wi�c z o�miu legionami stan�� do boju, co przedtem nigdy nie zdarzy�o si� u Rzymian, i to ka�dy legion mia� liczy� oko�o pi�ciu tysi�cy ludzi pr�cz...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Mianowicie Rzymianie, jak ju� przedtem gdzie� powiedzieli�my, zaci�gaj� za kazdyl" razem cztery legiony. A legion obejmuje oko�o czterech tysi�cy pieszych i dwustu je�d�c�w. Je�eli jednak wi�ksz� przewiduje si� wojn�, to przY" dzie�a si� ka�demu legionowi oko�o pi�ciu tysi�cy pieszych i trzystu je�d�c�w. Co do sprzymierze�c�w, to liczba ich piechur�w jest r�wna liczbie 4* Zob. rozdz. 18 i 19. w rzymskich legionach, liczb� za� je�d�c�w z regu�y ustanawiaj� potr�jn�. Z tych sprzymierze�c�w daj� po�ow� wraz z dwoma legionami ka�demu konsul�w, kiedy wysy�ani s� na wojn�. Przewa�n� cz�� walk rozstrzyga�a pod wodz� jednego konsula dwa legiony oraz podana liczba sprzymierze�c�w, a tylko rzadko u�ywaj� wszystkich sil w jednym czasie i na iedn� wojn�. Teraz jednak ogarn�� ich taki l�k i niepok�j o przysz�o��, �e nie tylko z czterema, lecz z o�miu legionami na raz postanowili i�� do boju. 108. Dlatego te� upomnieli Emiliusza i jego koleg�, stawili im przed oczyma wielko�� skutk�w, dodatnich albo ujemnych, jakie musia�yby wynikn�� z bitwy, i wys�ali ich z poleceniem^ �eby w odpowiedniej chwili stoczyli rozstrzygaj�c� bitw� w spos�b chlubny i godny ojczyzny. Kon-sulowie po przybyciu do wojsk zebrali �o�nierzy, oznajmili im wol� senatu ., i zach�cali ich w stosowny do okoliczno�ci spos�b, przy czym Lucjusz Emiliusz w swej przemowie da� wyraz w�asnemu uczuciu. Przewa�nie jego mowa zd��a�a do tego, �eby usprawiedliwi� �wie�o poniesione kl�ski; bo og� tak by� nimi zal�kniony, �e potrzebowa� pociechy. Przeto usi�owa� wykaza�, �e mo�na znale�� nie tylko jedn� albo drug�, lecz wi�cej przyczyn nieszcz�liwego wyniku poprzednich walk, podczas gdy teraz nie istnieje ju� �aden pow�d, �eby nie mieli zwyci�y� wrog�w, o ile s� m�ami. W�wczas bowiem ani obaj wodzowie razem nigdy nie walczyli na czele swych legion�w, ani nie mieli wojska wy�wiczonego, lecz �wie�o zaci�gni�te i nie obeznane z wszelkim niebezpiecze�stwem. A co najwa�niejsze, do tego stopnia nie znali oni przedtem nieprzyjaci�, �e niemal wprz�dy, zanim jeszcze widzieli swych przeciwnik�w, stawali naprzeciw nich i wdawali si� w rozstrzygaj�ce walka. "Ci bowiem, co ulegli nad rzek� Trebi�, dopiero poprzedniego dnia przybyli z Sycylii i zaraz o �wicie nazajutrz ustawili si� w szyku bojowym. A ci, co walczyli w Etrurii, nie tylko przedtem, lecz nawet w samej bitwie nie mogli widzie� nieprzyjaciela wskutek nie sprzyjaj�cej pogody. Teraz za� pod ka�dym wzgl�dem ma si� rzecz inaczej. a] prz�d bowiem my obaj tu jeste�my nie tylko, aby sami dzieli� z wami niebezpiecze�stwa, lecz tak�e konsul�w z poprzedniego roku sk�ony r�my do pozostania i uczestnictwa w tych samych zapasach. A wy nie dzac^ eli�cie "�ojenie, szyk bojowy, liczb� nieprzyjaci�, lecz sp�-wszystl3"2 ug1 rok na c'odziel'mych prawie z nimi walkach. Skoro zatem twach t9 szczego�y P^cdstawiaj� si� odmiennie ni� w poprzednich bi- by�oby udJ1^"1''11"18 l wynik obecne^ bitwy b�dzie odmienny. Wszak utarczkach za�l�ce' a "^ej wprost niemo�liwe, �eby�cie w cz�ciowych ^li g�r� a rownz llczb^ Przy potyczkach z nieprzyjaci�mi, przewa�nie kro� tak'siln zysey razem stan�wszy w szyku bojowym, wi�cej ni� dwa-1- Jak przeciwnicy, mieli ponie�� kl�sk�. Przeto, m�owie, skoro wszystko pomaga nam do zwyci�stwa, potrzeba tylko jednego warunku: waszej woli i gorliwo�ci, do kt�rej dalej was zach�ca� uwa�am nawet za rzecz wam ubli�aj�c�. Zapewne dla takich, kt�rzy za �o�d u kogo� s�u�� albo kt�rzy jako sprzymierze�cy z obowi�zku maj� si� bi� za innych, dla ludzi, kt�rym w samej walce grozi najwi�ksze niebezpiecze�stwo, natomiast jej wynik jest im oboj�tny, koniecznym �rodkiem staje si� zach�ta; kogo za�, jak was teraz, czeka walka nie w obronie innych, lecz o siebie samych, ojczyzn�, �ony i dzieci, i dla kogo skutki jej maj� znacznie wy�sz� donios�o�� ni� chwilowe niebezpiecze�stwa, temu potrzebne jest tylko przypomnienie, nie zach�ta. Kt� bowiem nie chcia�by przede wszystkim zwyci�y� w boju, a gdyby to by�o niemo�liwe, pa�� raczej w walce, ni� �yj�c patrze� na katowanie i zag�ad� najbli�szych os�b? Dlatego, m�owie, bez pomocy moich s��w sami stawcie sobie przed oczyma r�nic� tego, co nast�pi po kl�sce, a co po zwyci�stwie, i z tym przekonaniem id�cie w b�j, �e ojczyzna ryzykuje teraz nie same tylko legiony, lecz ca�y sw�j byt. Bo gdyby obecna rozgrywka niepomy�lnie wypad�a, to ojczyzna nie mo�e ju� nic doda� do istniej�cej si�y bojowej, a�eby nad wrogami zdoby� przewag�. Wszak ca�� sw� gorliwo�� i si�� z�o�y�a w wasze r�ce i w was pok�ada ca�� nadziej� ratunku. Nie zawied�cie jej teraz w tych nadziejach, lecz zwr��cie ojczy�nie nale�n� jej podzi�k� i dowied�cie ca�emu �wiatu, �e poprzednie kl�ski nie nast�pi�y dlatego, i� Rzymianie s� gorszymi m�ami ni� Kartagi�czycy, lecz z braku do�wiadczenia u tych, co w�wczas walczyli, i z powodu chwilowych niekorzystnych okoliczno�ci". Skoro wi�c Lucjusz w tych i tym podobnych s�owach upomnia� �o�nierzy, na razie ich odprawi�. / 110.( Nazajutrz wyruszyli konsulowie i powiedli wojsko tam, gdzie, r' jak s�yszeli, obozuj� nieprzyjaciele. Przybyto na miejsce w drugim dniu i za�o�ono ob�z w odleg�o�ci oko�o pi��dziesi�ciu stadi�w od nieprzyjaci�. Ot� Lucjusz widz�c dooko�a r�wninne i bezdrzewne miejsca uwa�a�, �e nie nale�y stacza� bitwy, bo nieprzyjaciele maj� przewa�aj�c� ilo�� jazdy, a raczej przyci�gn�� ich i zwabi� w takie okolice, gdzie walka przypadnie > g��wnie wojskom pieszym. Poniewa� jednak Gajusz z braku do�wiadcze-g ni� by� przeciwnego zdania, wywi�za� si� mi�dzy wodzami sp�r i nie-S snaski, co ze wszystkiego jest najniebezpieczniejsze. Wobec tego, ze w najbli�szym dniu komenda nale�a�a si� Gajuszowi - gdy� wed�ug zwyczaju rzymskiego konsulowie codziennie zmieniaj� naczelne dow�dztwo -- ten�e zwin�� ob�z i ruszy� naprz�d, chc�c zbli�y� si� do nieprzyjaci�, mimo usilnych zaklina� i przeszk�d ze strony Lucjusza. Hannibal wyszed� na spotkanie wrog�w z lekkozbrojnymi i je�d�cami, napad� na maszeruj�cych, uwik�a� ich niepostrze�enie w walk� i wywo�a� w�r�d nich wielki zam�t. Rzymianie jednak wytrzymali pierwszy atak zas�aniaj�c si� od" dzia�em ci�kozbrojnych; potem nas�ali na wroga w��cznik�w i je�d�c�w ROZDZ. 109-111 ROZDZ. 109-111 185 . wyszli zwyci�sko z ca�ej potyczki, gdy� Kartagi�czycy nie mieli �adnej znaczniej sze j rezerwy, za� po stronie rzymskiej razem walczy�y pewne kohorty legionowe po��czone z lekkozbrojnymi