Tak wi�c w historii Polski dopatrywa� si� walki mi�dzy elementem s�owia�sko-republika�sko-demokratyczno-poga�skim a elementem...

Upokorzenie smakuje tak samo w ustach każdego człowieka.

Przetrwanie tego pierwszego elementu dostrzega� w parlamentaryzmie szlacheckim, a nieszcz�cia kraju sk�onny by� przypisywa� nie s�abo�ci, spowodowanej przez zasad� jednomy�lno�ci w sejmie, lecz nadu�yciu zasadniczo zdrowego systemu. Tezy te nie by�y tylko po prostu opiniami publicysty, poniewa� Lelewel wprowadzi� w nauki historyczne prawdziw� rewolucj� przez drobiazgowe badania �r�de�, pos�ugiwanie si� numizmatyk� i nacisk, jaki k�ad� na materialne aspekty przemian w spo�ecze�stwie. Pod jego pi�rem historia definitywnie przesta�a by� tylko dziejami w�adc�w i przekszta�ci�a si� w histori� kolejno po sobie nast�puj�cych faz. Julian Klaczko� (1825-1906�) Ca�kiem inny kierunek obra� Julian Klaczko. Urodzony w Wilnie w rodzinie �ydowskiej, jako dorastaj�cy ch�opiec pisa� po hebrajsku i zwi�zany by� z �ydowskim ruchem "haskali" (o�wiecenia), ale wkr�tce przeszed� na j�zyk polski. Po uko�czeniu studi�w uniwersyteckich w Niemczech (gdzie publikowa� po niemiecku) przeni�s� si� do Pary�a i tu zyska� s�aw� dzi�ki swojej, pisanej doskona�� francuszczyzn�, zjadliwej publicystyce, kt�ra wywiera�a znaczny wp�yw na opini� publiczn�. Przez szereg lat wsp�pracowa� z najbardziej wp�ywowym czasopismem paryskim, "La Revue des Deux Mondes". Nie porzuci� jednak j�zyka polskiego i wspiera� konserwatywnych emigrant�w, czyli monarchist�w, skupionych wok� ksi�cia Adama Czartoryskiego w Hotelu Lambert. Z jego studi�w o poezji, sztuce i polityce mo�e najwa�niejsze s� nast�puj�ce, napisane po francusku: Causeries florentines - o Dantem; Rome et la Renaissance - o Michale Aniele; Les deux chanceliers - o polityce zagranicznej Bismarcka i Gorczakowa. August Cieszkowski� (1814-1894�) Mesjanizm, tak gorliwie s�awiony w romantycznej poezji polskiej, znajdowa� podobny rezonans w licznych dzie�ach filozoficznej prozy. Bogaty w�a�ciciel ziemski z Pozna�skiego oraz filozof, August Cieszkowski, po uko�czeniu studi�w w Berlinie wda� si� w powa�n� polemik� z my�l� Heglowsk�. Wiele przej�� od niemieckiego filozofa, ale r�wnocze�nie g��wnym zasadom swojego systemu pr�bowa� nada� nowy kierunek. W wydanych w Berlinie w r. 1838 Prolegomena zur Historiosophie zarzuca� Heglowi, �e nie przyznawa� w�a�ciwego miejsca idei woli i wolnego czynu ludzkiego. Prolegomena wywar�y pewien wp�yw w Niemczech, a tak�e na heglist�w w Rosji. P�niej rozwin�� swoj� filozofi� woli w wielotomowym dziele pt. Ojcze nasz, kt�rego pierwsza cz�� ukaza�a si� w Poznaniu w r. 1848. Jest to co� w rodzaju medytacji, zdanie po zdaniu, nad Modlitw� Pa�sk�. Cieszkowski, osobisty przyjaciel Zygmunta Krasi�skiego, przepowiada� tak� faz� w historii ludzko�ci, kiedy w ca�ym �wiecie, dzi�ki cz�owieczemu czynowi, zostanie osi�gni�ta wolno��; faz� t� b�dzie charakteryzowa� przewaga S�owian i, naturalnie, Polak�w, kt�rzy zostali szczeg�lnie powo�ani do tego ostatecznego zadania. Bronis�aw Trentowski� (1808-1896�) Do�� podobne idee wyra�a� Bronis�aw Trentowski. Nauczyciel, pochodz�cy z drobnoszlacheckiej rodziny z Mazowsza, w r. 1831 przy��czy� si� do polskiego powstania jako aktywny jego uczestnik, a nast�pnie wyemigrowa� do Niemiec. We Fryburgu Bryzgowijskim wyk�ada� filozofi� i wydawa� prace naukowe po niemiecku. Powr�ciwszy p�niej do Polski, osiad� w pozostaj�cym pod zaborem pruskim Poznaniu i tam m�g� wydawa� swoje ksi��ki po polsku. Cho� zale�ny od Hegla, opracowa� sw�j w�asny system historiozoficzny i, podobnie jak Cieszkowski, r�wnie� k�ad� nacisk na dzia�anie: "Ca�a moja nauka, cala moja polityka jest nauk� czynu". Wed�ug Trentowskiego, ko�cowy etap historii naznaczony b�dzie zwyci�stwem S�owian. Polakom zosta�a wyznaczona misja zachowania Boga w duszach, poniewa� �wiat zachodni odrzuci� Go. Dla jego pogl�d�w zasadniczy jest traktat pedagogiczny Chowanna, czyli system pedagogiki narodowej (1842�), kt�ry nakre�la plan gruntownej reformy edukacji, poj�tej tak, by przygotowa� Polak�w do ich przysz�ych obowi�zk�w: powinno si� przeobrazi� polsk� psychologi�, jako �e jest ona opanowana przez pot�n�, ca�kowicie wschodni� wyobra�ni�, ze szkod� dla czysto intelektualnych zalet, jakie przewa�aj� w umy�le zachodnim. J. M. Hoene-Wro�ski� (1778-1853�) J�zef Maria Hoene-Wro�ski po dzi� dzie� nie przestaje przyci�ga� oddanych sobie interpretator�w, zar�wno w Polsce, jak i za granic�. Jako oficer artylerii s�u�y� pod Ko�ciuszk� w r. 1794, a nast�pnie w armii rosyjskiej. Po kr�tkim okresie studi�w w Niemczech wst�pi� do polskiego legionu napoleo�skiego w Marsylii i od tego roku (1800�) a� do �mierci wola� pozosta� ju� we Francji, tam wydaj�c swoje ksi��ki (pisane wy��cznie po francusku). Matematyk, fizyk, teoretyk prawa i ekonomii, Wro�ski d��y� do matematycznego wyprowadzenia wszystkich prawide� ludzkiej wiedzy i zachowania z jednej podstawowej zasady. Zasada ta wymyka si� definicji, poniewa� jest �r�d�em wszelkiego istnienia i wszelkiej wiedzy i w ten spos�b jest niedost�pna ludzkiemu umys�owi. Nazywa� j� Absolutem. By� przekonany, �e wszelkie prawdy religijne i metafizyczne da si� udowodni� przy pomocy prawid�owego rozumowania, tak �e mog� one by� r�wnie powszechnie przyj�te jak r�wnania matematyczne. Jak tylko ludzko�� uzna doktryn� (jego w�asn�), kt�ra "wciela absolutn� filozofi�, czyni zado�� religii, reformuje nauki, wyja�nia histori�, odkrywa cel narod�w", przejdzie ze stadium chaosu i konfliktu do stanu doskona�ej rozumno�ci. Przeciwstawiaj�c sw�j system systemowi Hegla, prawo tworzenia (la loi de la creation) postrzega� jako ruch, kt�ry wychodzi od Absolutu i zmierza ku coraz to wi�kszej r�norodno�ci bytu poprzez walk� przeciwie�stw; w miejsce Heglowskiej triady wprowadza� dwoisto�� jako motor przemian. W historii wyr�nia� cztery okresy, charakteryzuj�ce si� celami, jakie w kolejnych cywilizacjach sobie stawiano: materialny (Wsch�d), moralny (Grecja, Rzym), religijny (wieki �rednie) i intelektualny (wsp�czesna Europa). Stadium ostateczne nast�pi jako wynik zjednoczenia mi�dzy dobrem a prawd�, mi�dzy nauk� i religi�. Dokonaj� tego narody s�owia�skie, kt�re zast�pi� narody roma�skie i germa�skie w roli duchowych przyw�dc�w